Απαρχές 20ου αιω. - Απελευθέρωση Μακεδονίας - Μεσοπόλεμος

ΕΠΙΣΗΜΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΤΟΥΡΚΙΚΗ, ΤΟΥ ΧΙΛΜΙ ΠΑΣΑ, ΔΙΟΙΚΗΤΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, 1904, Για τα τρία βιλαέτια, Θεσσαλονικης, Μοναστηρίου, Κοσσυφοπεδίου: Βιλαέτι Θεσσαλονίκης: Έλληνες 373.217 , Βούλγαροι 177.317 -Βιλαέτι Μοναστηρίου: Έλληνες 261.283 , Βούλγαροι 178.412 - Βιλαέτι Κοσσυφοπεδίου: Ελληνες 13.468 , Βούλγαροι 172.055

✅ Σε στατιστική πληθυσμιακή ανάλυση του  Καζά Κασσανδρείας του 1899 αναφέρεται "...Παληοχώρι· κάτ. 800 Έλληνες και την γλώσσαν..". Η συγκεκριμένη στατιστική ανάλυση του πληθυσμού του Καζά Κασσάνδρας δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Αγών" (1889-1900), που εκδιδόταν στην Αθήνα και αποτελούσε το "Δημοσιογραφικόν όργανον Ηπειρωτών και Μακεδόνων".

✅ Από εθνολογικές πηγές της Βουλγαρίας στο Παλαιοχώρι έχουμε την αναφορά στα 1900 για ΠΑΛΙΟΥΧΟΡ - PALJUHOR [Κασσάνδρας - No 65], 560 Έλληνες Χριστιανούς κατοίκους αναλυτικά :
στο Васил Кънчов. „Македония. Етнография и статистика“. София, 1900, стр.173
και στην  ενότητα Македония. Етнография и Статистика , В. Кѫнчовъ , II. Статистика , 12. Касандра
αναφέρει ότι ,
№ по ре-дъ  :  65

Име на населеното мѣсто : Палюхоръ 

Брой на населението  :  Гръци (ΧΡ.)   560  ,  Българи  0 ,  Турци 0 , Чер-кези 0 , Арнаути 0 , Власи  0 , Евреи 0 , Цигани 0 , Разни 0 .

Всичко :  560

✅ Το θέρος του 1901 ο Γερμανός περιηγητής A. Struck επισκέφθηκε το Παλαιοχώρι όπου αναφέρει ότι ζούνε σ΄ αυτό "... 600 ψυχές σε 120 σπίτια ..."  

✅ Από τον 19ο αιώνα λειτουργεί ελληνικό δημοτικό σχολείο στο χωρίο μας . Με βάση τα στοιχεία που αντλούμε από τον  "Πίναξ γενικός των εν την Ευρωπαϊκή Τουρκία Ελληνικών Σχολείων  ( εν Κων/πόλη 1902 ) " στο Παλαιοχώρι υπήρχε δημοτικό σχολείο με Δύο (2) Διδασκάλους και είχε 90 μαθητές ( 75 αγόρια & 15 κορίτσια ) τα  έξοδα συντήρησης του ήταν με τα δεδομένα της τότε εποχής τα 1305 Φράγκα".

Μακεδονικός Αγώνας

Η συμμετοχή στον Μακεδονικό Αγώνα ήταν καθολική.

- Μακεδονομάχος από το Παλαιοχώρι με βάση τα επίσημα αρχεία του Μακεδονικού Αγώνα είναι ο Μακαβός Γ. Αναγνώστης (Μακαβός Αναργυρος) και ήταν  'Οργανο πράκτορα Γ' Τάξης . (Πηγή:Αφανείς Γηγενείς Μακεδονομάχοι (1903-1913), Ι. Σ. Κολιόπουλος (επιστ. εποπτεία), Ι. Δ. Μιχαηλίδης – Κων. Σ. Παπανικολάου (επιμ.), Θεσσαλονίκη, Ε.Μ.Σ. – University Studio Press, 2008, 4ο, σελ. 191. Χορηγός: Νικόλαος Μάνος.)

- Την ίδια περίοδο στό σώμα Αθ. Μινόπουλου προσέφεραν υπηρεσίες οι : Νικόλαος Σό(ω)κος , Κων/νος Σό(ω)κος , Άγγελος Κλαρίνος , Πάπα Απόστόλου . Επίσης οι Ν. Σό(ω)κος και Κ. Σό(ω)κος ήταν και συνεργάτες του Μητροπολίτη Ειρηναίου (Κασσάνδρας) ώς μελη των Μακεδονικών επιτροπών. 

Ο Καπετάν Γιαγλής με τα πρωτοπαλίκαρά του.

Αριστερά του, όπως βλέπουμε, ο συγχωριανός μας Μακεδονομάχος Νικόλαος Γ. Σιώκος.

- Ο Αγώνας για ανεξαρτησία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με το ελληνικό στοιχείο της περιοχής της Νιγρίτα όπου έδρασε ο καπ. Γιαγκλής(από Ιερισσό) και της Νέας Ζίχνης όπου έδρασε ο καπ. Δούκας - Ζέρβας. Μακεδονομάχοι αγωνιστές από το Παλαιοχώρι στις παραπάνω περιοχές είναι ο Ρίμπας Ιωαννης του Αστ.  με την ομάδα του τους Αστέριο Λαλά , Κλοντήρα Δημήτριο , Διαμαντούδη Θεοδόσιο κ.α. (Ιδιόχειρα 2 σημειώματα Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, κος Νικόλτσιος). Ο επονομαζόμενος κατά τον Μακεδονικό Αγώνα και καπετάν Σκοτίδας (ή Κλεφτογιαννάκος Ρίμπας) , σκοτώθηκε στην Απολωνία (Εγρί - Μποτζιάκ) σε ενέδρα μεταφέροντας όπλα και πυρομαχικά για τον Αγώνα το 1906,  ο μικρότερος του μάλιστα αβάπτιστος γιος υιοθετήθηκε με ενέργειες του δασκάλου τότε Γεωργίου Καραμανλή στην Τερπνή Νιγρίτας Σερρών από την οικογένεια Αγγελάκα. Συναγωνιστής του και ο Παλαιοχωρινός στην καταγωγή καπετάνιος Σταματόπουλος Αθανάσιος του Παν. (ο επονομαζόμενος και "Ιατρός"  γεν. το 1870 και πεθ. το 1957 ο οποίος υπήρξε μετέπειτα ο πρώτος κοινοτάρχης της κοινότητας Τερπνής Νιγρίτας Σερρών και διακρίθηκε στην Μάχη στα Πλατανούδια Σερρών). 

✅ Το Οκτώβριο του 1912 απελευθερώθηκε από τους Τούρκους όπως και όλη η υπόλοιπη Χαλκιδική . 

✅ Μετά την απελευθέρωση, κατά το 1913 το Παλαιοχώρι φαίνεται να έχει 175 σπίτια και 910 κατοίκους με εισαγωγή λίγων αποικιακών και παραγωγή Ξυλεία/χόρτο/λαχανικών ή με βάση την Διεύθυνση Στατιστικής του Βασιλείου της Ελλάδος 961 κατοίκους. 

✅ Επίσης στα 1914 λειτουργεί Αστική Σχολή αφού το Παλαιοχώρι ως προς το πληθυσμιακό του μέγεθος ήταν το 13ο στην κατάταξη της Χαλκιδικής (Mαρία Λιλιμπάκη- Σπυροπούλου, ΤΟ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ∆ΙΚΤΥΟ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙ∆ΙΚΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟ∆Ο 1912- 1960  ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΕΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΣΕ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΜΕ ΦΥΣΙΚΕΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΥΣ, ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΗ ∆ΙΑΤΡΙΒΗ Υποβλήθηκε στον Τομέα Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2002)  

✅ Το Σάββατο 23 Μάϊου 1914 βρίσκεται στο χωριό μας ο Charles Avezou. Το υπολογίζει ως οικισμό με 170 σπίτια και εντυπωσιάζεται από την οργιώδη βλάστηση με Βελανιδιές που το περιβάλει. Σημειώνει δε και το "όμορφο μπουκέτο από βελανιδιές γύρω από την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου."  https://www.palaiochori.gr/2022/11/la-chalcidique-vue-par-charles-avezou.html

✅ Ο Εκλογικός κατάλογος Παλαιοχωρίου στα 1915 στο link   https://moyzas.blogspot.gr/2016/05/1915.html 

 - Με ελληνικό πλέον αέρα οι δραστήριες κυρίες του Παλαιοχωρίου ιδρύουν: 

α) Το “ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΗΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΟΥ” που ιδρύθηκε από την κ. Λαχοβάρη το 1918 και ασχολήθηκε με τη ζωή των γυναικών στην περιοχή

και    

β) η “ ΕΝΩΣΙΣ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ” που ιδρύθηκε στις 31 Ιουλίου του 1932

- Από προφορικές μαρτυρίες της εποχής αναφέρεται και ισχυρώς Αγροτικός Σύλλογος με σημαία σε χρώμα πράσινο που μάλιστα στις εθνικές εορτές οι αγρότες του Παλαιοχωρίου συμμετείχαν στις παρελάσεις. https://www.palaiochori.gr/2016/05/1932.html

✅ Στα χρόνια 1915-1917 που ονομάζονται Εθνικός Διχασμός υπάρχει καταγραφή βίαιων γεγονότων στο χωριό μας από τους φιλό Βενιζελικούς. 

οπαδοί του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη στις 6 Μαΐου 1917

οπαδοί του Βασιλέως Κωνσταντίνου στη Βέρνη της Ελβετίας στις 21 Μαΐου 1917 

Το 1916 ο Ελευθέριος Βενιζέλος με το "Κίνημα Εθνική Άμυνα", ένα πολιτικο-στρατιωτικό Κίνημα, σχηματίζει  Προσωρινή Κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη. Πολλοί "Επίστρατοι" (Πανελλήνιος Σύνδεσμος Εφέδρων-Π.Σ.Ε. του Ιωάννη Μεταξά) δεν δέχτηκαν  την επιστράτευση της Προσωρινής Κυβέρνησης του Βενιζέλου υπακούοντας φυσικά στις διαταγές της επίσημης κυβέρνησης των Ελλήνων και του βασιλιά Κωνσταντίνου.

Την καταστολή των Αντιβενιζελικών Επίστρατων της Χαλκιδικής ανέλαβε ο Γεώργιος Κονδύλης την οποία οργάνωσε με βαναυσότητα και με αρκετές ωμότητες σε βάρος των κατοίκων της Χαλκιδικής που παρέμεναν πιστές στη νόμιμη κυβέρνηση των Αθηνών. Οκτώ μάλιστα Χαλκιδικιώτες καταδικάστηκαν σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο στον Πολύγυρο και εκτελέσθηκαν. Σε άλλους τέσσερις δόθηκε χάρη. Ένας από τους τυχερούς Αντιβενιζελικούς ήταν και ο Παλαιοχωρινός Ελευθέριος Τσιουπλάκης πατέρας του μετέπειτα βουλευτή Χαλκιδικής της Νέας Δημοκρατίας (1974,1977,1981,1985) Τσιουπλάκη Ελ. Κωνσταντίνου. 

Στις ωμότητες και στην βαρβαρότητα της εποχής (Σεπτέμβριος 1916) που έλαβαν χώρα από τον στρατηγό Κονδύλη και από τους υπολοίπους στρατιωτικούς της "Εθνικής Άμυνας" στην Χαλκιδική διαβάζουμε και τα εξής τραγικά αλλά αποκαλυπτικά αποσπάσματα :

☑ Ό Ψαρρούλης μεταβάς είς τό χωρίον (Παλαιοχώρι) προέβη εις τήν σύλληψιν τής Μαρούσας συζύγου Ιωάννου Σώκου, τήν οποίαν ώδήγησεν έφιππος μετά τοΰ βρέφους της κατευθυνόμενος εις Τερισσώ. Καθ' δδόν ή ανωτέρω Μαρούσα, λόγω τοΰ αγρίου ξυλοκοπήματος τό όποιον ειχεν ύποστή παρά τοΰ Ψαρρούλη έβραδυπόρει κατά πολύ. Εις άπόστασιν δέ μιας ώρας από τοΰ Ίσβόρου και είς θέσιν «Κόκκινος Λάκκος» έπλησίασεν αυτήν ό ανθυπολοχαγός Ψαρρούλης, τήν άπεμάκρυνε βιαίως από τής οδοΰ, είς τό παρακείμενον και λοχμώδες μέρος, άφίππευσε και προσδέσας τον ίππον του, ήσέλγησεν έπί τής άτυχους γυναικός βιαίως, μεταχειρισθείς άπειλάς τρομακτικός διά τήν ζωή ν της. Μετ' αυτόν ήσέλγησαν βιαίως και οί λοιποί αξιωματικοί και τέλος και αυτοί οί όπλϊται και έγκαταλείψαντες αυτήν είς άθλίαν κατάστασιν άνεχώρησαν. Ή δυστυχής Σώκου μέ τό βρέφος εις τήν άγκάλην ταπεινωμένη και άλγοΰσα έπανήλθεν είς Παλαιοχώρι και έπεσε κλινήρης όδηγησας μετ' ολίγον εις τον τάφον.... (Ή προς τό Ύπουργεΐον τών Στρατιωτικών εκθεσις τοΰ Συνταγματάρχου κ. Γεωργίου Μπασακάρη). 

☑ Μαυρογορδάτος, Γεώργιος (1915). 1915, Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ. Αθήνα: Παττάκης. σελ. 287-288. ISBN 9789601664989. Τον ξεσηκωμό της περιοχή με επικεφελής τους Επίστρατους, ανέλαβε αρχικά να καταστείλει ένας αξιωματικός που διακρινόταν για τη σκληρότητα και τη βαναυσότητά του: ο τότε λοχαγός Γεώργιος Κονδύλης. [...] Από τους φόνους που αναφέρει ο Γερακάρης, ξεχωρίζει ο δημόσιος απαγχονισμός στο Πολύγυρο του Γ. Συνάπελου, που καταδικάστηκε με συνοπτική διαδικασία από έκτακτο στρατοδικείο.

☑ "Για την δράση του Κονδύλη στην Χαλκιδική, το μένος, τη σκληρότητα της συμπεριφοράς του στους κατοίκους, τις καταδιώξεις και τις εκτελέσεις πολιτών, τον αποκάλεσαν «Σφαγέα της Χαλκιδικής»." Πηγή: Κουτσούπη Ν. Θεολογία, περιοδικό Κύτταρο Ιερισσού τέυχος 15/2017, σελ.9

✅  Το 1918 με το υπ΄αριθ. 26-6-1918 ΒΔ/ΦΕΚ Α 152/1918 αναγνωρίζεται ως ανεξάρτητη Κοινότητα του Νομού Χαλκιδικής.

✅ Στίς 21 Ἰανουαρίου 1919 ὁ Οἰκονόμος παπα-Ἀπόστολος τοῦ Παλαιοχωρίου ἀγγέλλει στόν Ἐπίσκοπο «τήν ἐκλογήν ἐπιτρόπων τοῦ ναοῦ αὐτοῦ ὡς Προέδρου,τοῦ Ἀστερίου Λάλα ταμίου, τοῦ Ἀργυρίου Ν. Παπαργυρίου ὡς γραμμ(ματέως) καί τοῦ Δημ. Θεοχάρη καί Νικολάου Ἀ.Παπανικολάου ὡς συμβούλων». Στίς 25 Ἰανουαρίου ἀπό τόν Ἐπίσκοπο (Σωκράτης) «στέλλεται κατακυρωτικόν τῆς ἐκλογῆς, ἐν ᾧ λέγεται ὅτι διά.πᾶσαν δαπάνην ὑπερβαίνουσαν τάς 200 δρ. πρέπει νά ἀποφασίζῃ ἡ Κοινότης καί ἐγκρίνῃ ἡ Ἐπισκοπή» Δ. Κύρου στο Περιοδικό Αρναία, τεύχος 136/2022, σελ.3

✅Στην Απογραφή του 1920 ως Νομός Θεσσαλονίκης, Υποδιοίκηση Χαλκιδικής το Παλαιοχώρι έχει 989 κατοίκους

- Στα 1920 με βάση τα αρχεία της Νομαρχίας Χαλκιδικής φαίνεται ότι εγκαθίσταται και στο Παλαιοχώρι 1 άτομο πρόσφυγας από την Μικρά Ασία (Αναφορά του 1920, απόαρχείοΑ.Πάλλη, ΕΙΕ/ΚΝΕ, Φακ. 10)

✅Η πρώτη ζώσα αναφορά γίνεται για τους ποδοσφαιριστές της ομάδας "ΑΡΗ Παλαιοχωρίου" κατά την δεκαετία του 1920-30. Ο ιστορικός σύλλογος ΑΡΗΣ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ δημιουργήθηκε το 1923 όπως αυτό τεκμαίρεται από προφορικές/γραπτές αναφορές. 

✅Στους πίνακες του link έχουμε τον "εκλογικό κατάλογο της Κοινότητας Παλαιοχωρίου , της Περιφέρειας Πρωτοδικείου Πολυγύρου (Χαλκιδικής) , ανασυνταχθείς και εκτυπωθείς έν έτει 1927 συμφώνως με το Νόμω 3355 του έτους 1925"  -> https://moyzas.blogspot.gr/2016/05/1927.html 

✅Στην απογραφή στις 15-28 Μαϊου 1928 το Παλαιοχώρι του Νομού Χαλκιδικής υπαγόταν στην  Επαρχία Χαλκιδικής με έδρα τον Πολύγυρο και όχι στην Επαρχία Αρναίας (Λιαριγκόβα) και είχε 1230 κατοίκους. 

✅Η απελπιστική κατάσταση της Κοινότητας Παλαιοχωρίου στις 7 Αυγούστου 1932
https://www.palaiochori.gr/2016/05/1932_17.html

✅ ίδρυση γυναικείου σωματείου το 31 Ιουλίου 1932 
https://www.palaiochori.gr/2016/05/1932.html

✅ Στις 26 Σεπτεμβρίου 1932 στις 21:25 μμ έγινε μεγάλος σεισμός μεγέθους 7.0 R , με επίκεντρο τη θαλάσσια περιοχή της Ιερισσού και κατέστρεψε όλα τα γύρω χωριά, που θρήνησαν αρκετά θύματα. Απολογισμός για το Παλαιοχώρι: 200 σπίτια κατεστραμμένα, 7 νεκροί και 2 τραυματίες. 
Αναλυτικά οι πρώτες αναφορές όπως περιγράφονται στην εφημ. Μακεδονία την Πέμπτη 29 Σεπτεμβρίου 1932 μιλάνε για  "Παλαιοχώριον  200 (σπίτια) κατέστησαν ακατοίκητα , νεκρός 1 , τραυματίαι 2 σοβαρώς ". 
Η εφημερίδα πάλι Μακεδονία την Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου  1932 αναφέρει ότιι "... δια της εγκαταστάσεως χειρουργείου και νοσοκομείου είς Ιερισσόν , Στρατώνι και Παλαιοχώρι ...". 
Μέσα σε  5 ημέρες ακολούθησαν αρκετοί ισχυροί μετασεισμοί . 
Διαβάζουμε πάλι στην εφημ. Μακεδονία την Τρίτη 4 Οκτωβρίου 1932 τον τελικό απολογισμό ότι στο " ... Παλαιοχώρι ελάχιστα μόνον ελαφρά ρήγματα εδημιουργήθησαν εις ολίγας οικίας ..."
και  στο Παλαιοχώρι οργανώθηκε Παθολογικό νοσοκομείο απο τον Ερυθρό Σταυρό όπως διαβάζουμε στο Ελεύθερον Βήμα  4.10.1932 " ... Επισήμως σήμερον (χθές) αναχωρεί σιδηροδρομικώς εξ Αθηνών νοσοκομείων του Ερυθρού Σταυρού περιλαμβομένων 25 κλίνας το οποίο θα εγκατασταθεί πιθανώς εις Παλαιοχώριον παρά της Αρναίας..".  
Οι τοπικές  προφορικές και γραπτές μαρτυρίες αναφέρουν ότι ζημίες έπαθε  το λιθόκτιστο Δημοτικό Σχολείο, οι ναοί των Παμμεγίστων Ταξιαρχών παλαιός και νέος και ο ναός του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου.

φωτο: Δημήτριο Θεοχ. Κύρου Φιλόλογο – Θεολόγο, “Οι σεισμοί του 1932 στη Βορειοανατολική Χαλκιδική”, Αρναία, 2018 

✅Επειδή η ανοικοδόμηση καθυστερούσε Ελεύθερον Βήμα  21.7.1933 , οι κάτοικοι στα χωριά Παλαιοχώρι, Νεοχώρι και Μ. Παναγιά ζήτησαν άδεια ελευθέρας ξυλεύσεως από τα πέριξ πλούσια δάση και ανοικοδόμησαν πρόχειρα τα σπίτια τους. 

Οι ίδιοι μάλιστα φέρονται να διόρθωσαν τα υδραγωγεία τους που είχαν στερέψει. 

✅Στην απογραφή στις 16 Οκτωβρίου 1940 το Παλαιοχώρι είχε Μόνιμους Κατοίκους 1527