Το Θεοφύλακτο Κάστρο - Νέπωσι

Στο Καστέλλι (βυζ,Castelli) που αδίκως ονομάζεται έτσι από τους ντόπιους γιατί με βάση τα αρχαιολογικά ανασκαφικά δεδομένα είναι στην διοικητική βυζαντινή ιεραρχία ΚΑΣΤΡΟ . Το κάστρο βρίσκεται στην περιοχή του  ΝΕΠΩΣΙ  και είναι κτισμένο κατά τον 5ο μ.Χ. αιώνα σε θέση κατοικημένη με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα τουλάχιστον από το 1000 π.Χ. . Από την μικρής σε έκταση ανασκαφή τα ανασκαφικά ευρήματα στην περιοχή είναι αξιόλογα . Βρέθηκαν λίγα χειροποίητα προϊστορικά όστρακα (Κεραμίδια) που μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι με βεβαιότητα ο χώρος κατοικείτο από το 1000 π.χ.  Τα λίγα μελαμβαθή όστρακα μας δηλώνουν ότι ο χώρος συνεχίζει να είναι σε χρήση και κατά την περίοδο των ελληνιστικών & κλασικών χρόνων δλδ 5ο αιω, π.χ. - 2ο αιω π.χ. Κεραμικά των ρωμαϊκών χρόνων δείχνουν επίσης την συνέχεια της χρήσης του χώρου και στην Ρωμαϊκή περίοδο . Επίσης βρέθηκαν νομίσματα του Αναστασίου και του Ιουστινιανού .  Όλα αυτά μαζί με την μοναδικότητα του Κάστρου για την Χαλκιδική ενισχύει την αναγκαιότητα συνέχισης της ανασκαφής και ταυτοποίησης του χώρου με τις γραπτές αρχαιοελληνικές μαρτυρίες και τους ιστορικούς χάρτες.  (βλέπε παραπάνω στοιχεία για τις πόλις ΤΩΝ ΑΡΝΩΝ , ΑΥΓΑΙΑ , ΧΑΛΚΙΣ κ.α). https://www.palaiochori.gr/2018/03/blog-post_15.html Πιθανές εκδοχές ονομασίας του Κάστρου "Καστέλλι" (βυζ,Castelli) Οι μικρές πόλεις ονομαζόνταν, κατά κανόνα, Καστέλλια  . “Κάστρο”  στην βυζαντινή ιεραρχία υποδηλώνει την έδρα μιας γεωγραφικής περιοχής . Από μικρός και εγώ έχω ακούσει (από την πλευρά της γιαγιάς μου , η οικογένειά της έζησε και ζει μέχρι και τώρα στην ευρύτερη περιοχή του Κάστρου ) τον θρύλο με τον δυνατό βασιλιά Νέπους και ακόμη για το πως έγινε η κατάληψη του Κάστρου από τους εχθρούς . Με βάση τα ακούσματα αυτά και συμπαρασύροντας την λογική σε προτροπές ή καλύτερα μάλλον σε μεταφράσεις-επεξηγήσεις φίλων που έχουν σπουδάσει στη Σερβία ή τη Βουλγαρία ή την Τουρκία , θα έκανα τους κάτωθι λαθεμένους συνειρμικούς συλλογισμούς  :  Ø Νιέμπουσι ή Νιέμπωσι ή Νιέμπου’ς πιθανώς από την σλαβική – σέρβικη λέξη nebois – Νέμποϊς (ρηματικό επίθετο Neboisa = ατρόμητος , άφοβος ) που σημαίνει ισχυρός , δυνατός . Παράδειγμα : Έχουμε την περίπτωση του Νεμπόισα (Kula Nebojša) στο Βελιγράδι της Σερβίας . Ο πύργος Νεμπόισα χτίστηκε τον 15ο αιώνα από τους Ούγγρους πάνω στα ερείπια ρωμαϊκού πύργου του 1ου μ.Χ. αιώνα. Στο γεγονός ότι αποτελούσε προκεχωρημένο φρούριο, αφού βρισκόταν εκτός των βασικού αμυντικού τείχους του κάστρου του Βελιγραδίου, οφείλεται και η ονομασία Νεμπόισα, που στη σερβική γλώσσα το ρηματικό αυτο επίθετο (Nebojša) σημαίνει άφοβος-ατρόμητος. Είναι ο τόπος που βρήκε στην Σερβία μαρτυρικό θάνατο από τους Τούρκους ο Ρήγας Βελεστινλής (Ιούνιος 1798). Ø Νέπουσι ή Νέμπωσι ή Νέμπουσι πιθανός από το τούρκικο pus ( ελ. το πούσι ) που σημαίνει ομίχλη , καταχνιά άρα νέπωσι θα μου έλεγαν αντίστοιχα σημαίνει μέρος με πυκνή ομίχλη , και φυσικά θα αγνοούσα το ορθό Ø Νέπωσι , πιθανώς από το λατινικό 'Nepos που σημαίνει εγγονός είτε στην ύστερη λατινική ανιψιός , στα ελληνικά η λέξη Νέπους έχει την έννοια νεογνών από όπου προέρχεται και ο νεποτισμός δηλ. η συγγενοκρατία . Αναλυτικά γιατί τελικά Νέπωσι :  α ) Ανασκαφικό εύρημα με αναφορά σε κάποιον Ευτρόπιο . Ευτρόπιος , όνομα που συχνά συναντάμε σε άτομα της υψηλής αυτοκρατορικής αυλής από τον 4ο . Π.χ. Ευτροπία ονομάζεται η αδελφή του Μεγάλου Κωνσταντίνου από τον ίδιο πατέρα . Φέρεται ότι νυμφεύτηκε τον Νεποτιανό (ύπατο κατά το 301). Ο γιός της Φλάβιος Ποπίλιος Νεποτιανός επίσης διετέλεσε αυτοκράτορας (350μχ) επί 23 ημέρες. Η Ευτροπία λέγεται ότι αποκεφαλίστηκε από τον Μαγνέντιο , ο οποίος ήταν ανταπαιτητής του θρόνου και νίκησε τελικά τον γιό της Νεποτιανό . (Αλήθεια πόσο τυχαίο είναι το γεγονός ότι ο Μέγας Κωνσταντίνος επισκέφτηκε την περιοχή στην αναζήτησή κατάλληλης τοποθεσίας, για το χτίσιμο της Νέας Ρώμης - Κωνσταντινούπολη. Εκεί συνάντησε τον Επίσκοπο Ιερισσού Μακάριο, ο οποίος τον απέτρεψε, επειδή στην περιοχή είχε ήδη αρχίσει η ανάπτυξη μοναστικών κοινοτήτων ) .  β ) Ή μήπως είναι ο  Ευτρόπιος που υπήρξε αξιωματούχος της Βυζαντινής αυτοκρατορία κατά τον 4ο αιώνα. Ξεκίνησε την καριέρα του σαν ευνούχος των ανακτόρων την εποχή του Θεοδοσίου Α΄. Μετά το θάνατο του Θεοδοσίου κατάφερε να εξουδετερώσει την επιρροή του Ρουφίνου κανονίζοντας το γάμο του νεαρού και άβουλου αυτοκράτορα Αρκαδίου με την Αιλία Ευδοξία. Μετά τη δολοφονία του Ρουφίνου ενισχύθηκε η επιρροή του στην αυτοκρατορική αυλή και κατέστη ο στενότερος σύμβουλος του αυτοκράτορα. Μάλιστα το 398 έγινε ο πρώτος ευνούχος που ανήλθε στο αξίωμα του Υπάτου. Παράλληλα όμως έγινε ιδιαίτερα αντιπαθής στο λαό λόγο της σκληρότητας και της φιλαργυρίας του. Γρήγορα ήλθε σε σύγκρουση με την αυτοκράτειρα Ευδοξία και τον αρχηγό των μισθοφορικών στρατευμάτων Γαϊνά. Η σύγκρουσή του με αυτές τις δύο ισχυρές μορφές τον οδήγησε σε πτώση. Καθαιρέθηκε το 399 και παρά τις προσπάθειες του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου εκτελέστηκε πολύ γρήγορα. γ ) Στην Διαθήκη της Μοναχής Αγάθης στις 20 Σεπτεμβρίου του 1441 αναφέρεται ότι η μοναχή Αγάθη σύζηγος Αστερίου είναι η Αναστασία Κομνηνή και το Παλαιοχώρι των Παλαιολόγων  . Επίσης ότι ο προηγούμενος ιδιοκτήτης είναι ο Δημήτριος Μουζάλωνας της γνωστής μικρασιατικής οικογένειας των Μουζαλώνων δ ) Υπάρχει τοπικός λαϊκός μύθος για τον ισχυρό βασιλιά Νέπους όπου σε συνδυασμό με τα ανασκαφικά ευρήματα (χρονολόγηση κατασκευής) ενισχύει την σκέψη ότι το κάστρο αναφέρεται πιθανός στον Flavius Julius Nepos (430-480) που ήταν ο τελευταίος νόμιμος αυτοκράτορας (474-475 και εξόριστος 474 - 480 )της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας της δύσης. Πήρε το όνομα Nepos επειδή η σύζυγος του ήταν ανηψιά του Ανατολικού Ρωμαίου Αυτοκράτορα Λέων Α'του Θράξ ή Μακέλλης, στέφθηκε Δυτικός Αυτοκράτορας από τον Λέοντα το 474, προκειμένου να τελειώσει η βασιλεία του σφετεριστή Glycerius. Στην δικαιοδοσία του ήταν και ένα μέρος των Βαλκανίων. ε ) Επίσης λόγω της ύπαρξης και του ποταμού Χαβρία στην περιοχή υπάρχει και η εικασιά να συνδέεται με τον Χαβρία(Αθηναίος Στρατηγός 420π.χ. - 357π.χ.)του οποίου την  βιογραφία Χαβρίας (1.1-4.3)  έγραψε ο Κορνήλιος Νέπως (Cornelius Nepos - Ρωμαίος Ιστορικός και βιογράφος του 1ου π.χ. αι.) Ανασκαφικά ευρύματα Κάστρου Νέπωσι Τα συμπεράσματα από την μέχρι στιγμής μελέτη του κάστρου και με τα μέχρι σήμερα ανασκαφικά δεδομένα είναι τα εξής : Στην κορυφή ενός οχυρού λόφου, φύσει και θέσει απόρθητου, είναι κτισμένο ένα κάστρο το "Καστέλλι", όπως το ονομάζουν οι Παλαιοχωρινοί, το μεγαλύτερο στη Χαλκιδική. Η μόνη σύνδεση του λόφου με το βουνό είναι ένα στενό απόκρημνο μονοπάτι. Βρέχεται από τρεις πλευρές από τον "Παλαιοχωρινό λάκκο", βασικό παραπόταμο του Χαβρία, που ακούγεται βουερός στο βάθος χαράδρας 30 - 40 μέτρων. Περιβάλλεται σε μεγάλη ακτίνα από τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, με οργιαστική βλάστηση. Το κάστρο καταλαμβάνει έκταση 15 στρεμμάτων (σε επίπεδο) και περιστοιχίζεται από τείχος μήκους 800 - 1000 μέτρων περίπου και ύψους 4 - 5 μέτρων. Το τείχος φαίνεται να έχει τρεις οικοδομικές φάσεις, που ξεχωρίζουν στο ύψος και δείχνουν πόσες φορές ανακατασκευάσθηκε μετά από καταστροφές. Στη νοτιοδυτική πλευρά του λόφου, μέσα στο τείχος, διακρίνονται οι σωροί των ερειπίων του οικισμού που υπήρχε εκεί.  Σ΄αυτή την πλευρά του τείχους διανοίγεται και μία πύλη, ενώ μία άλλη μικρότερη υπάρχει βορειοανατολικά.  Κτίσθηκε κατά τον 5ο αι μ.χ. σε θέση κατοικημένη τουλάχιστον από το 2000 π.χ.. Το κάστρο έπαθε σοβαρές ζημιές, ίσως κατά τον 6ο αιω. μ.χ.  λόγω σεισμών και πρέπει να εγκαταλείφθηκε. Κατά την δεκαετία του 910 πρέπει να είχε ήδη επισκευασθεί και στο εσωτερικό του είχε αναπτυχθεί μεγάλο χωριό. Αυτή την περίοδο , περίοδο εντάσεως των ελληνοβουλγαρικών πολέμων , πρέπει να ήταν ένα από τα βασικά στρατιωτικά ερείσματα της αυτοκρατορίας στην κεντρική Χαλκιδική. Ακολούθησε νέα καταστροφή και νέα μικροεπισκευή του. Περίπου στα μέσα του 14ου αιω πρέπει να εγκαταλείφθηκε οριστικώς Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φώς στη βόρεια άκρη του οικισμού, δίπλα στο τείχος, τα ερείπια μιας εκκλησίας (μεσοβυζαντινή τρίκλιτη βασιλική 15 x 9 μ). Στην τοιχοδομία της (αργολιθοδομή και ασβεστοκονίαμα) χρησιμοποιήθηκαν και τμήματα μαρμάρινων αρχιτεκτονικών μελών παλιότερου κτιρίου. Στη μέση του νάρθηκα έχει ανασκαφεί από αρχαιοκάπηλους διθάλαμος καμαροσκεπής τάφος ( μήπως είναι του Αστερίου και της μοναχής Αγάθης ή κάποιου της οικογένειας των Μουζαλώνων ; ή του Ευτροπίου;  ή του Νέπωτα; ), που φαίνεται να σχετίζεται με την ίδρυση της εκκλησίας. Ο πρώτος θάλαμος του τάφου είναι ορθογώνιος επιπεδόστεγος, από τον οποίο πρέπει να προέρχεται τμήμα μαρμάρινης επιγραφής που βρέθηκε. Μία πύλη οδηγεί στο δεύτερο θάλαμο του τάφου, που είναι καμαροσκέπαστος και επιχρισμένος με ωραίο σταυρό και φέρει θήκες για λυχνάρια. Κατά την ανασκαφή βρέθηκε σε ένα από τους αρκετούς τάφους, σε πλακοειδή ασβεστόλιθο παλαιοχριστιανική επιγραφή του 6ου αιω μ.χ. και το ανορθόγραφο και κακώς συνταγμένο κείμενο της έχει ως εξής : “Μνιμίον Ηου- άννου υηού Ευ- τροπίου , εί τις δε ευρέθι τί- θον παρά γνό- σεος εμού , δόσι λόγον του θ(εο)ύ εν η- μέρ(α) κρίσεος " μτφ ΝΕ "Μνήμα του Ιωάννου γιό του Ευτροπίου εάν κάποιος θάψει κάποιον άλλον χώρος να το γνωρίζω εγώ θα απολογηθεί στο Θεό κατά την ημέρα της κρίσεως ”  Επίσης έχει βρεθεί καλογραμμένη κτητορική μαρμάρινη επιγραφή ( τα δεξιά 2/5 περίπου ) των βυζαντινών επισκευών του κάστρου με μέριμνα του Πατρίκιου Μιχαήλ (ιστορικό πρόσωπο με έντονη στρατιωτική δράση με βάση τις πηγές), χρονολόγησης περί το έτος 6426 (= Σεπ. 917/ Αυγ. 918) και οπωσδήποτε κατά την περίοδο της συμβασιλείας του Βυζαντινού Αυτοκράτορα  Κων/νο Ζ΄ Πορφυρογέννητο και της μητέρας του  Ζωής  Καρβουνοψίνα ( Σεπτέμβριος 913 - Αύγουστος 920)που αναφέρει (φωτ.) :  «[...](θεο)ΦΥΛΑΚΤΟΝ ΚΑΣΤΡΟΝ[...]» «[...](ευ)ΤΥΧΟΥΣ [...]» «[...](κωνσταντίνο)Υ ΚΑΙ ΖΩΗΣ [..]» «[...]ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΤΡΙ(κίου)[...]» «[...]ΤΟΥΤΟΥΣ Τ(ους)[...]» «[...](έτου)Σ SYK(;s)[...]» Προσπαθεια ταυτοποιησης του ιστορικου προσωπου της επιγραφης πατρικιου Μιχαήλ : α ) - ΛΑΒΟΝΤΕΣ ΟΥΝ ΟΜΗΡΟΥΣ ΠΑΡ' ΑΛΛΗΛΩΝ, ΩΣ ΟΥΔΕΜΙΑ ΤΙΣ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙΕ ΕΠΙΒΟΥΛΗ, ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΤΟΙΣ ΟΡΚΟΙΣ ΑΝΑΘΑΡΡΗΣΑΝΤΟΣ, ΓΕΓΟΝΕ ΛΟΓΟΣ, ΟΠΟΙΟΥΣ ΔΕΙ ΤΩΝ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΩΝ ΤΟΥΤΩΙ ΣΥΝΕΞΕΛΘΕΙΝ. ΠΡΟΕΚΡΙΘΗ ΓΟΥΝ Ο ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΜΙΧΑΗΛ Ο ΣΤΥΠΕΙΩΤΗΣ ΚΑΙ  ΙΩΑΝΝΗΣ  ΜΥΣΤΙΚΟΣ Ο ΠΑΡΑΔΥΝΑΣΤΕΥΩΝ. μτφ.: ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΗΚΕ ΟΤΙ ΤΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ ΝΙΚΟΛΑΟ ΜΥΣΤΙΚΟ, ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ ΤΟΥΜΕ ΤΟΝ ΣΥΜΕΩΝ, ΘΑ ΣΥΝΟΔΕΥΟΥΝ Ο ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΣΤΥΠΕΙΩΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΠΑΡΑΔΥΝΑΣΤΕΥΩΝ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΜΥΣΤΙΚΟΣ. Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Σύνοψις Ιστοριών)      - ΕΛΑΒΟΝ ΟΥΝ ΟΜΗΡΟΥΣ ΠΑΡ' ΑΛΛΗΛΩΝ ΑΜΦΟΤΕΡΟΙ, ΚΑΙ ΕΞΗΛΘΕ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΜΕΝ Ο ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ,ΕΠΕΙΤΑ Ο ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΠΡΟΣΑΓΟΡΕΥΟΜΕΝΟΣ Ο ΣΤΥΠΙΩΤΗΣ, ΚΑΙ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΜΥΣΤΙΚΟΣ Ο ΠΑΡΑΔΥΝΑΣΤΕΥΩΝ. μτφ. : Ο ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΥΣΤΙΚΟΣ, ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΤΡΙΚΙΟ ΜΙΧΑΗΛ ΣΤΥΠΙΩΤΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΑΡΑΔΥΝΑΣΤΕΥΟΝΤΑ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΝ ΜΥΣΤΙΚΟ, ΕΞΕΡΧΕΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙ ΤΟΝ ΣΥΜΕΩΝ. Theophanes Continuatus (Οι μετά Θεοφάνην / Θεοφάνους Συνεχιστές , σελ. 406 ) . β ) ...ΑΝΗΡΕΘΗ ΔΕ ΚΑΙ ΓΡΗΓΟΡΑΣ Ο ΥΙΟΣ ΤΟΥ ΔΟΥΚΟΣ ΚΑΙ ΜΙΧΑΗΛ Ο ΕΞΑΔΕΛΦΟΣ ΑΥΤΟΥ ... Theophanes Continuatus (Οι μετά Θεοφάνην / Θεοφάνους Συνεχιστές , σελ. 383) . γ ) .... Μιχαήλ κουράτορας των Μαγγάνων ...... (σελ . 397) Theophanes Continuatus (Οι μετά Θεοφάνην / Θεοφάνους Συνεχιστές) ή δ ) .... Μιχαήλ Τοξαράς .... (σελ 388)                          Theophanes Continuatus (Οι μετά Θεοφάνην / Θεοφάνους Συνεχιστές) https://moyzas.blogspot.gr/2016/05/blog-post_55.html Πιττάκιο του Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και Οικουμενικού Πατριαρχή κ.κ. Βαρθολομαίου του Α' ευλογεί τους κατοίκους και κατονομάζει τη συνέχεια της Ορθοδοξιάς και του "Καστελλίου " στο "Νέπωσι" με το Παλαιοχώρι. Αναφέρει σχετικά “ ... Κείμενον ιστορικόν χωρίον , το ούτω καλούμενον Παλαιοχώριον , αποτελούν την συνέχεια του επονομαζομένου  ‘Το Θεοφύλακτον Κάστρον’ του πάλαι ποτέ ακμάσαντος Καστελλίου κατανομάσαι «Παλαιοχώριον το Θεοφύλακτο Κάστρο»  είς υπόμνησιν της Βυζαντινής αυτού ιστορίας και εις αποτίπωσιν του ‘Θεοφύλακτου’ ονόματος αυτού …..”. https://moyzas.blogspot.gr/2018/04/blog-post.html