Κήρυκας της Ζωής

Γιούλη Ιεραπετριτάκη
Ιστορικός - Αρχαιολόγος

Νίκος Καζαντζάκης - "Κήρυκας της ζωής"

              Το 2007 όπως είναι γνωστό ,ανακηρύχθηκε με πρωτοβουλία της «Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Ν. Καζαντζάκη»  σε «έτος  Ν, Καζαντζακη» αφού τη χρονιά που  πέρασε,συμπληρώθηκαν πενήντα χρόνια από το θάνατο του μεγάλου στοχαστή. Πολλοί φορείς και προσωπικότητες της πνευματικής και κοινωνικής ζωής, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο, ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της Εταιρείας,συμμετέχοντας με ενθουσιασμό σε μια παγκόσμια προσπάθεια προβολής, ανάδειξης και προαγωγής του πολύπλευρου και πολυσήμαντου έργου του Καζαντζάκη ,που δυστυχώς πενήντα χρόνια μετά το θάνατό του εξακολουθεί,να είναι ο πλέον μεταφραζόμενος Έλληνας συγγραφέας στο εξωτερικό μα παρεξηγημένος  και «σκοτεινός» στο ευρύ ελληνικό κοινό και προπαντός στη νέα γενιά.
             Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Κ. Παπούλιας, φίλος και ο ίδιος του  έργου του Καζαντζάκη, έθεσε υπό την αιγίδα του τις εκδηλώσεις που πραγματοποιηθήκαν ανά την Ελλάδα, δείχνοντας έμπρακτα το ενδιαφέρον  της επίσημης πολιτείας, για το μεγάλο στοχαστή. Παράλληλα με τις ημερίδες, τα συνέδρια, τις στρογγυλές τράπεζες, ξεχωριστή θέση είχαν οι ποικίλες πολιτισμικές εκδηλώσεις όπως θεατρικές παραστάσεις – δρώμενα , συναυλίες, προβολή αρχειακού υλικού κλπ. αναδεικνύοντας έτσι τον Ν. Καζαντζάκη σε μία  κορυφαία μορφή στο κόσμο της Τέχνης.
             Αυτός λοιπόν ο καταπληκτικός άνθρωπος, λογοτέχνης, φιλόσοφος, ποιητής, μυθιστοριογράφος, δραματουργός, δημοσιογράφος, μεταφραστής αρχαίων ελληνικών και ξένων κειμένων, υπηρέτησε και εξάντλησε όλα τα είδη του λόγου καταφέρνοντας να κυριεύσει  ως θύελλα τους αναγνώστες του, αποδεικνύοντας πως ο αγωνιζόμενος πνευματικά άνθρωπος, δεν έχει παρά  τη ρομφαία του λόγου για να κινηθεί μπροστά…

            Ο Ν. Καζαντζάκης γεννήθηκε το 1883 και ανατράφηκε στο Ηράκλειο της τουρκοπατημένης Κρήτης. Οι πρώτες εικόνες του κόσμου του ήταν, οι αιματηρές εξεγέρσεις του Κρητικού λαού για την ελευθερία του. Αποκομμένη από το μητρικό κορμό  η Κρητη, είχε μπροστά της  το  δίλημμα.ν’ αποτινάξει το τουρκικό ζυγό ή να χαθεί. Αυτός ο ανελέητος αγώνας για τη λευτεριά, ακόμη και αν δεν υπάρχει ελπίδα, είναι το μεγάλο «σκολειό»του Καζαντζάκη.
            Είναι το θεμελιώδες μήνυμα που διαπερνά όχι μόνο το έργο αλλά και την ίδια του την ύπαρξη. Γράφει ο ίδιος: «και έτσι με το να γεννηθώ Κρητικός σε μια κρίσιμη στιγμή που η Κρήτη μάχουνταν να ελευθερωθεί, ένοιωσα από μικρό παιδί πως στο κόσμο υπάρχει ένα αγαθό πιο πολύτιμο από τη ζωή, πιο γλυκό από την ευτυχία. η λευτεριά».
            Στα χρόνια που ο Καζαντζάκης βρίσκεται στη βιολογική του άνθηση, η Ευρώπη και μαζί της ο κόσμος όλος διέρχεται μια παρατεταμένη κρίση αξιών σ’ όλα τα επίπεδα: κοινωνικό, πνευματικό, διακρατικό, Η γηραιά ήπειρος, χάσκει ως κολαστήριο του Δάντη ματωμένη ανάμεσα σε δυο μεγάλους πολέμους, σπαράζει στη φρίκη των χαρακωμάτων, στα κρεματόρια, στις γενοκτονίες και στη Χιροσίμα. Ο Καζαντζάκης προικισμένος με τόλμη και ευαισθησία αφουγκράζεται την απελπισμένη κραυγή του κόσμου και τολμά να την υπηρετήσει με λόγο και πράξη, χωρίς να είναι πουθενά απών. Προσήλθε ως εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους, φθάνοντας μέχρι  τον Καύκασο το 1919 ως διευθυντής του υπουργείου Περιθάλψεως, φροντίζοντας για τον επαναπατρισμό ΄150.000 Ελλήνων του Πόντου και την ασφαλή εγκατάστασή τους στην Μακεδονία και τη Θράκη. Έζησε τη ρούσικη επανάσταση με όλους τους κινδύνους της και την κατασπαρασόμενη Γερμανία του 1923 με τη φτώχια, την πείνα και το κρύο. Ως ανταποκριτής ελληνικών εφημερίδων έζησε τον εμφύλιο της Ισπανίας και το δράμα της κατεχόμενης Ελλάδας του 1941-44. ΄Ηταν ο πρώτος που ύψωσε φωνή για μια Διεθνή του πνεύματος το 1946 για την Παγκόσμια Ειρήνη μετά από τρομακτικό χτύπημα της ατομικής βόμβας. Η ζωή του σημαδεύτηκε από το βηματισμό των μεγάλων ψυχών, των μοιραίων, αυτών που πάνε πάντοτε ένα βήμα μπροστά, αναζητώντας νέα πρότυπα  και απαντήσεις.  Γνήσιο τέκνο της Κρητικής γης δεν μπορούσε να αντικρύσει με άλλα μάτια τη ζωή, αφού από τα μικράτα του, όπως ομολογεί ο ίδιος,«μια φωνή ανέβαινε και δασκάλευε τη ψυχή μου». χρέος έχουμε πέρα από τις βιολογικές μας ανάγκες να θέσουμε ένα σκοπό κι αυτόν, αψηφώντας την πείνα και τον θάνατο να προσπαθούμε να φτάσουμε. όχι απλά για να τον φτάσουμε παρά για να μη σταματήσουμε ποτέ τον ανήφορο. Έτσι μονάχα αποκτά νόημα κι ευγένεια  η ζωή». Αυτή είναι πράγματι η κοσμοαντίληψη του Καζαντζάκη, η στάση της δικής του ζωή.
               Οπαδός των ηρωικών πράξεων θα πλάσει τον κατ’εξοχήν ήρωα του, τον Οδυσσέα, που κατά την αντίληψη πολλών έχει την ψυχολογία του ίδιου του Καζαντζάκη. Τούτος όμως ο Οδυσσέας, ο αντάρτης, αντίθετα από τον ομηρικό ήρωα, μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη, ξαναβγαίνει στο δρόμο. Δε θέλει να γεράσει μέσα στ’ αγαθά του. Όσο θα γερνά, θα μάχεται «σε νια ν’ ανηφορίζει νιότη». έτσι που σαν τελειώσει το ταξίδι ο χάρος δε θα’ βρει παρά ελάχιστα να πάρει αφού, «της σάρκας τις σκουριές τις έλιωσε κι έγιναν όλες πνέμα». Όπως ο ίδιος τονίζει, ο ήρωάς του δεν είναι ούτε βάρβαρος ούτε Έλληνας.  είναι Κρητικός. Γαλουχημένος   και διαμορφωμένος με τις αρετές της βαριάς πολιτισμικής  παράδοσης της Κρήτης που κρατεί από τον αρχέγονο Μινωικό πολιτισμό. Γήινος και θεικός ο Καζαντζακικός ήρωας θ’ αποτελέσει το αρχέτυπο του αγωνιζόμενου ανθρώπου, που καλείται να βαδίσει πέρα από το καλό και το κακό, το εφήμερο και το ευτελές, γιατί μονάχα έτσι μπορεί να υπερβεί τη θνητή του φύση και να ενωθεί με το θείον. Στην κακοτράχαλη  πορεία του ο Οδυσσέας δεν είναι μόνος, αφού όλα τα γεννήματα της γης, απόλυτα συναδελφωμένα μεταξύ τους τον συντροφεύουν. η πορεία και ο στόχος βλέπετε, είναι κοινός. «πέτρες, νερό και χώματα  όλα να γίνουν πνέμα». Σύμβολα αυτής της ατελεύτητης ανοδικής πορείας, το σκουλήκι που γίνεται πεταλούδα, το χελιδονόψαρο που πηδά έξω από το νερό, καθώς και ο μεταξοσκώληκας   που γεννά στα σπλάχνα του το στραφταλιστό μετάξι. Εικόνες χαρμόσυνες, υπερβατικές, που ο Καζαντζάκης ανασύρει από την ιερή κιβωτό της Κρητικής φυσιολατρίας. τότε  που ο Κρητικός ριζωμένος στη γη σα δένδρο ζούσε σε στενή και ενστιχτώδη επικοινωνία με τη Φύση και τις μυστικές δυνάμεις του σύμπαντος.
               Σήμερα πενήντα χρόνια από το θάνατο του Καζαντζάκη. ενός βαθιά θρησκευόμενου ανθρώπου που αφιέρωσε τη ζωή του στον αγώνα της εσωτερικής αναζήτησης, εξακολουθεί μέχρι σήμερα να παραμένει παρεξηγημένος  και να παρουσιάζεται ως βλάσφημος και αφορισμένος. Διάχυτη είναι πράγματι η άποψη ότι ο Καζαντζάκης αφορίστηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο όπου ως Κρητικός υπαγόταν και ο  ίδιος. Χρέος  μου σήμερα να τονίσω ότι ουδέποτε υπήρξε πράξη αφορισμού. Αντίθετα μέχρι σήμερα τα βιβλία του κοσμούν τη βιβλιοθήκη του Πατριαρχείου, όπως μας διαβεβαίωσε ο αρχειοφύλακας  το 2003.  Ένθεος λοιπόν και σε καμία περίπτωση άθεος υπήρξε ο Νίκος Καζαντζάκης σε όλη του τη ζωή. Γράφει ο ίδιος στον πρόλογο του «Τελευταίου Πειρασμού»: «το βιβλίο τούτο είναι η εξομολόγηση του αγωνιζόμενου ανθρώπου. Δημοσιεύοντάς το έκαμα το χρέος μου, το χρέος του ανθρώπου που πολύ αγωνίστηκε, πολύ πικράθηκε στη ζωή του και πολύ έλπισε. Είμαι βέβαιος πως κάθε λεύτερος άνθρωπος που θα διαβάσει το βιβλίο τούτο, το γεμάτο αγάπη, θ’ αγαπήσει περισσότερο παρά ποτέ, καλύτερα από ποτέ, το Χριστό.» Και λίγο πιο κάτω φανερώνει τη μεγάλη του αγωνία. «Αγαπούσα το σώμα  μου και  δεν ήθελα να χαθεί. Αγαπούσα την ψυχή μου και δεν ήθελα να ξεπέσει. Μαχόμουν να συμφιλιώσω τις δύο αυτές αντίδρομες κοσμογονικές δυνάμεις, να νοιώσουνε πως δεν  είναι οχτροί, είναι συνεργάτες. και να χαρούν, να χαρώ κι εγώ μαζί τους την αρμονία, και τέλος ανώτατος σκοπός της πάλης η ένωση με το Θεό. Να ο ανήφορος που πήρε ο Χριστός και μας καλεί να πάρουμε κι εμείς τα ‘χνάρια του. η συνεργασία του ανθρώπου με το Θεό. το μεγαλειοδέστερο για τον  άνθρωπο».
               Ο Καζαντζάκης πέθανε το 1957 στη Γερμανία. Ο μεγάλος νεκρός δεν έτυχε της τιμής να προσκυνηθεί στη πρωτεύουσα. κατατρεγμένος μέχρι το θάνατό του εγκαταλείφθηκε στον νεκροτομείο Αθηνών. Όμως η Κρήτη σύσσωμη περίμενε το στερνογιό της για να τον αποθέσει στα χώματα που τον γέννησαν. Η ταφή του στο κάστρο, απέναντι από το λατρεμένο Κρητικό πέλαγος, στη ρίζα του Ψηλορείτη, ήταν κάτι σαν αποθέωση. Της πομπής προπορεύονταν οι φοιτητές της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου βαστώντας στα χέρια τους τα έργα του. κατά μπροστά η Οδύσσεια, το έργο της ζωής του – η ίδια του η ζωή. Το έπος της λευκής φυλής όπως αποκαλέστηκε από τους μελετητές του έργου του.
               Στη σημερινή εποχή κρίσης και αβεβαιότητας που διανύει η ανθρωπότητα. σήμερα που ο  άνθρωπος δε μπορεί να ζήσει το ειδύλλιο πια αφού και τις πιο γενναίες ψυχές σαπίζει η αδικία και ο συμβιβασμός, Πιο είναι άραγε το χρέος του σύγχρονου ανθρώπου;
               Το κήρυγμα ζωής του Ν. Καζαντζάκη επανέρχεται επίκαιρο και διαχρονικό όσο ποτέ άλλοτε. «Να πολεμάς το φόβο, την αδράνεια και το σκοτάδι. να μετουσιώνεις την ύλη που σου ‘μπιστεύτηκε ο Θεός και να τη κάνεις πνέμα.  Έτσι μονάχα νικούμε τη θανάσιμη αμαρτία, τη στενότητα του μυαλού μας μετουσιώνοντας τη σκλαβιά του χωματένιου υλικού που μας δόθηκε σ’ ελευθερία»,