Δωδεκαήμερο

Με τη γιορτή των Χριστουγέννων (25 Δεκεμβρίου) ξεκινά μια περίοδος εορτασμού δώδεκα ημερών, το γνωστό Δωδεκαήμερο, που τελειώνει με τον εορτασμό των Θεοφανίων (5 Ιανουαρίου).

Στις παραμονές ή ανήμερα των εορτών που σηματοδοτούν το Δωδεκαήμερο (Χριστούγεννα, Περιτομή ή Αγίου Βασιλείου, Φώτα) ψάλλονται τα Κόλιντα από μικρές ομάδες, κυρίως παιδιών. Τα Κόλιντα (Κάλαντα), έθιμο που διατηρείται αμείωτο ακόμα και σήμερα με τα παιδιά να γυρνούν από σπίτι σε σπίτι 2 μαζί ή και περισσότερα και να τραγουδούν τα κάλαντα συνοδεύοντας το τραγούδι τους με το τρίγωνο. Λέγονται την παραμονή των Χριστουγέννων, ανήμερα της Πρωτοχρονιάς (Σούρβα, Σούρβα) και τα Φώτα και είναι διαφορετικά για κάθε γιορτή.

Κάλαντα, πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα(1872, ιδιωτική συλλογή

Τα παιδιά χτυπούν την πόρτα και ρωτούν: «Να τα πούμε;» και αν η απάντηση είναι θετική τότε τραγουδούν τα κάλαντα για μερικά λεπτά τελειώνοντας με την ευχή «και του χρόνου!».

Ο νοικοκύρης τότε τα ανταμείβει με ένα χρηματικό ποσό, με φρούτα εποχής (πορτοκάλια, μήλα, σούρβα, μανταρίνια) ή αποξηραμένα φρούτα (σύκα, δαμάσκηνα κα), με μελομακάρονα ή κουραμπιέδες, με κομμάτια λουκάνικου ή παστού κρέατος τα οποία τα περνούσαν στις «Σούγκλες» (σούβλα από ξύλο κρανιάς: μια μακριά μυτερή βέργα που κατέληγε σε ένα χερούλι με δυο κυκλικές υποδοχές για το χέρι). 

Τραγουδούσαν τα Τοπικά Κάλαντα των Χριστουγέννων σε Στίχο: A- και Μ ΟΥΣΙΚΉ: B :

Καλήν ημέρα 'αρχοντες ,ας είναι ορισμός σας ,Χριστού τη Θεία γέννηση να μπω στ'αρχοντικό σας Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη Πόλη, οι ουρανοί αγάλονται ,χαίρε η φύσις όλη εν τω σπηλαίω τικτεται εν φάτνη των αλόγων,ο Βασιλευς των ουρανών, και ποιητής των όλων.

Πλήθος αγγέλων έψαλαν το ''Δοξα εν υψίστοις'',και τουτον ''Άξιον Εστί'',και το ''Ποιμένων κτίστις''.

Εκ της Ασίας {περσια} έρχονται τρεις μάγοι με τα δώρα ,άστρο λαμπρό τους οδηγεί,χωρίς να λείψει ώρα.

Φθάσανε στην Ιερουσαλήμ με πόθον ερωτούσι,που εγεννήθει ο Χριστός να παν να τον εβρούσι.

Δια Χριστόν ως ήκουσε ο Βασιλευς Ηρώδης, αμέσως εταραχθηκε κι έγινε θηριώδης.

Κραζει τους μάγους κι ερωτά που ο Χριστός γεννάται ''στη Βηθλεέμ ηξευρουμε πως η γραφή λυγάται (γρυκάται).

Τους είπε να ηπαγουσι και όπου τον εβρούσι ,αφού τον προσκηνήσουσι να παν να τον ειπούσι.

Οπως ηπάγει και αυτός για να τον προσκηνήσει , με δόλον ο μισόθεος για να τον αφανίσει.

Βγαίνουν οι μάγοι τρέχουσι,και τον αστέρα βλέπουν ,φως θεικό κατέβαινε, τον ουρανο προστρεχουν.

Φθάσανε στην Ιερουσαλήμ ,βρίσκουν την Θεοτόκου που βαστά στην αγκάλη της τον Άιον της τόκο.

Γονατιστοι τον προσκυνουν και δώρα τον χαρίζουν,σμύρνα χρυσό και λόβανομ Θεόν τον ευφυμίζουν.

Την σμύρνα μεν ως άνθρωπος ,χρυσόν ως βασιλέας ,τον λίβανο (ως θεός)σ'όλη την ατμόσφαιρα.

Κι αφού τον προσεκύνησαν ευθύς πάλι μισευουν,και τον Ηρώδη μελετούν ,να παν για να τον έβρουν.

Άγγελος απ' τον ουρανό γεννάται διωρίζει άλλη οδό να πορευθούν,άγγελος τους ορίζει.

Και πάλι άλλος άγγελος τον Ιωσήφ προστάζει ,στην Αίγυπτο να πορευθεί και κει να ησυχάζει.

Να πάρει και την Μαριάμ μαζί με τον Υιό της, οτί Ηρώδης τον ζητάει τον τόκο το δικό της.

Ο 'ρώδης μόλις κοίταξε ,πίσω να μην γυρίσουν,στην Βηθλεέμ διέταξε παιδί να μην αφήσουν.

Όσα παιδάκια βρίσκουνε δυο χρονό και κάτω,ευθύς να τα περάσουνε όλα απο τα σπαθιά τους.

Χιλιάδες δεκατέσσερες σφάζουσι μέσα σε μια ημέρα,θρήνο κλανθμός και οδυρμό έχει κάθε μητέρα.

Και 'μεις οπου σας είπαμε όλη την υμνωδία ,τον Ιησού μας το Χριστό γέννησε η Μαρία.

Και σας καληνυχτίζουμε πέσετε κοιμηθήτε ,ολίγον ύπνο πάρετε πάλι να σηκωθείτε.Και βάλετε τα ρούχα σας, όμορφα εντυθείτε, και με πολύ ευλάβεια στην εκκλησία μπείτε.

Και πάλι όταν(άμα) γυρίσετε εις το αρχοντικό σας ευθύς τραπέζι βάλετε ,βάλτε το φαγητί σας.

Γευθείτε ευρανθείτε δώστε και κανένα φτωχό, κείνον που υστευρείται.

Δώστε και μας τον κόπο μας ότι ΄ναι ορισμόσ σας,και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.

Και του Χρόνου , Χρόνια Πολλά.

Την Πρωτοχρονιά τραγουδούσαν τα Τοπικά Κάλαντα σε Στίχος A και Μουσική: B+ :

Αρχιμηνιά κι αρχίχρονια ,ψιλή μου δένδρο λίβανια,κι αρχή ,κι αρχή καλός μας χρόνος εκκλησιά .εκκλησιά με τ'αγιο θρόνος.

Αρχή που βγήκε ο Χριστός ,Αγίος και Πνευμάτικος, στη γή ,στη γη να περπατήσει και να μας ,και να μας (δις) καλοκαρδήσει.

Άγιος Βασίλης έρχεται και δε μας καταδέχεται ,απο(δις) την Καισαρεία σεις αρχο-,σεις αρχόντισα κυρία.Βαστάει 'κονα και χαρτί ,ζαχαροχάρτη ζυμωτή,χαρτί ,χαρτί και καλαμάρι, δες και με ,δες και με το παλικάρι.

Το καλαμάρι έγραφε ,την μοίρα μου την έγραφε και το,και το χαρτί ομίλει,άσπρε μου,ασπρε μου χρυσε μου ήλιε.Βασίλη πόθεν έρχεσαι,και δεν μας καταδέχεσαι, και πο-,και πόθεν κατεβαίνειςκαι δε μας,και δε μας συναπαδαίνεις.

Απο τη μανα μ' έρχομαι ,κι εγώ σας καταδέχομαι ,και στο ,και στο σχολειό ου πάνω,δε μου λε -,δε μου λέτε τι να κάνω.

Κάτσε να φας ,κάτσε να πιείς ,κάτσε τον πόνο σου να πεις ,κάτσε να τραγουδήσεις ,και να μας,και να μας καλοκαρδήσεις.

Και να ηξεύρεις γράμματα,πόσες φορές με κλάματα ,πες μας ,πες μας την αλφα-βήτα,πως επε-,πως επέρασες τη νύχτα.

Χλωρό ραβδί, ξερό ραβδί ,ποτε στην πόρτα σου να βγεί,γερά,χλωρά βλαστάρια πέτα,ροδοκο-΄ροδοκόκκινη βιολέτα.

Και πάνω στα κλωνάρια της ,και στα περικλωνάρια της ,περδι-,περδικες κελαηδούσαν,μάτια μου ,ματια μου δε μας μιλούσαν.Δεν ήταν μόνο πέρδικες ,γαρυφαλιές λεβέντικες,μον' και ,μον και περιστεράκια ,μαυρα μου,μαυρα μου γλυκά ματάκια.Κατεβηκεν η πέρδικα,πως περπατάει λεβέντικα,να βρε-,να βρέξει το φτερό της,μες το δρο-,μες το δροσερό νερό της.Και βρέχει τον αφέντη μας,το ρήγα,το λεβέντη μας,τον πο-,τον πολυχρονεμένο,και στον κο-,και στον κόσμο ξακουσμένο.

Και του Χρόνου , Χρόνια Πολλά.

Επίσης στην γιορτή του Αγίου Στεφάνου στις 27 Δεκεμβρίου , σφάζουν σε κάθε σπίτι το Χριστουγεννιάτικο παραδοσιακό γουρούνι. Τίποτα δεν πήγαινε χαμένο από το χοίρο των Χριστουγέννων, για κάθε κομμάτι του ζώου υπήρχε κάποια χρήση π.χ. από το τομάρι κατασκεύαζανε τα παπούτσια τους που λεγότανε "τσαρβούλια". Ακόμα κι αυτή η ουροδόχος κύστη, η «φούσκα» όπως λέγεται, πλυνόταν και καθαριζόταν και μετά φουσκωνόταν και γινόταν μπάλα, πολύτιμο δώρο για τα παιδιά της εποχής εκείνης.

Τα Φώτα ή Άγια Θεοφάνια ρίχνανε τον Σταυρό παλαιότερα στον Χαβρία από την μεγάλη γέφυρα που οδηγεί την εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και μεταγενέστερα σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο (Δεξαμενή) δίπλα στο γεφύρι.

Τα παιδιά λέγανε τα Κάλαντα των Φώτων και ακούγανε ιστορίες για Καλικαντζάρους !!!

Σήμερα τα Φώτα κι οι φωτισμοί
και χαρές μεγάλες και αγιασμοί.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,
κάθεται η Κυρά μας η Παναγιά.
Σπάργανα βαστάει, κερί κρατεί
και τον Αϊ – Γιάννη παρακαλεί:
-Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή,
δύνασαι βαπτίσεις Θεού παιδί;
-Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ
και τον Κύριό μου παρακαλώ.
Ν΄ ανέβω πάνω στον ουρανό,
Να μαζέψω ρόδα και λίβανο.
-Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή,
έλα να βαπτίσεις Θεού παιδί.
Ν΄ αγιαστούν οι κάμποι και τα νερά,
Ν΄ αγιαστεί κι ο αφέντης με την κυρά.
σφάξαμε τον πετεινό, είδαμε τα Φώτα,
δώστε μας το μπαξίσι μας, να πάμε σ’ άλλη πόρτα