Οι ωμότητες των Βενιζελικών στη Χαλκιδική

.Ή τραγωδία της Χαλκιδικής.
"Ας συνεχίσω μεν ήδη τήν ίστόρησιν της δράσεως τών εθνικών άμυν-τόρων.
Διότι προς τάς έκπεμπομένας προκηρύξεις ο! κάτοικοι τής Χαλκιδικής ιδίως έδεικνΰοντο αδιάφοροι, ή Επιτροπή τής Αμύνης άπέστειλεν εναν¬τίον των τον τότε λοχαγόν μακαρίτην Γ. Κονδΰλην, θϋμα παραπλανηθέν έντέχνως υπό τοϋ Βενιζέλου, λόγω του μεγάλου πατριωτισμοί* του και τοϋ πολεμικού του μένους, παραπλάνησιν ην άνδρικώτατα ανεγνώρισε, μετά 200 περίπου στρατιωτών ϊνα προβη εις βιαίαν στρατολογίαν.
Ό Κονδύλης εκκινήσας, έκ Θεσσαλονίκης κατά τό πρώτον δεκαήμε-ρον τοϋ Σεπτεμβρίου τοϋ 1916, κατηυθυνθη εις τον ΙΙολΰγυρον, τήν πρω-τεΰουσαν τής Χαλκιδικής, διερχόμενος δέ έκ Γαλατίστης συνεπλάκη προς ομάδα χωρικών. Αποτέλεσμα τής συμπλοκής ήτο ό φόνος τινών εξ αυτών και ή σΰλληψις δλων τών  προκρίτων τοϋ χωρίου  και  πολλών νέθ3ν. Και άφοΰ οί άνδρες τοΰ Κονδύλη έδειραν τους περισσοτέρους τούτων ανη¬λεώς και ιδιαιτέρως τον ϊατρόν Ζαφειριάδην, τον είσπράκτορα γέροντα Ζάϊον και τον Βογιατζήν, τους έδεσαν πάντας και έκρέμασαν εις την πλά-την των μίαν πινακίδα μέ την έπιγραφήν «Προδότης». Ούτω δεδεμένους και σεσημασμένους τους ώδήγησαν μέχρι τοΰ Πολυγύρου καΐ τους περιήγα-γον δια τ<ον κεντρικωτέρων οδών της πόλεως.
*
* *
Οί έφεδροι δμως τοϋ Πολυγύρου μαθόντες τά έν Γαλατίστη λαβόντα χώραν κα'ι γνωρίζοντες τί έπερέμενε και αυτούς, εγκατέλειψαν τάς εστίας των και ούτω αι ελπίδες τοΰ Κονδύλη περί αθρόας συλλήψεως των διε-ψεύσθησαν.
Έπι τη τοιαύτη αποτυχία έξέδώκε την κάτωθι έγκΰκλιον: «Έν "Ονόματι της Πατρίδος.
Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΜΥΝΑ. Προς τους κατοίκους της Χαλκιδικής».
»Οί ΑπίστρατΟι Γαλατίστης άντέστησαν ενόπλως κατά τοΰ Εθνικού Στράτου δστις μετ' αξιοθαύμαστου αυτοθυσίας αγωνίζεται υπέρ της απει¬λούμενη: ελευθερίας σας.
»Ή Γαλατίστα κατελήφθη, ό αρχηγός των έπιστράτων και 11 συμμο-ρίται του έφονεύθησαν, των λοιπών προσερχόμενων εις τάς τάξεις των.
»Έκτελοϋντες άπόφασιν της Εθνικής Αμύνης, ήμεΐς ό αρχηγός τοϋ Στράτου Χαλκιδικής επικηρύσσω τάς κεφάλας των πρωταιτίων: 1) Θεοδώρου Ν. Κάτα ή Τσατσαρίτσα, 2) Χριστοδοΰλου Α. Καραπλιάφη, 3) Λάμπρου Τσαμπούρη, 4) Γεωργίου Τσαμποΰρη, δ) Στέργιου Σπανοΰ, 6) Μ. Κουραμ-πότα.
»Είς εκείνον δστις θά φονεΰση ή θά καταδώση εις τον Στρατόν μας άποτελεσματικώς έ'να τών έπικεκηρυγμένων τούτων, θά δοθή αμοιβή δραχ¬μών 1000.
»Αί οικίαι τών επικηρυσσομένων θά κατεδαφισθώσιν εντός τής σήμε¬ρον κα'ι ή περιουσία των θά δημευθή και αι οΐκογένειαί των θά άπελαθώσιν.
»Εϊδικόν απόσπασμα θά αναχώρηση προς καταδίωξιν.
»'Απαγορεύεται εις πάντας τους κατοίκους τής Χαλκιδικής νάχαιρετώσι, ποοστατεύωσι κα'ι τροφοδοτώσι τους έπικηρυσσομένους.
»Ό παραβάτης τής παρούσης θά ύποστή την βαρυτέραν τών ποινών. »Έν Γαλατίστη την Ιΐην Σεπτεμβρίου 19ίυ.
»eO "Εκτακτος απεσταλμένος και Πληρεξούσιος τής Εθνικής Αμύνης έν Χαλκιδική».
Γεώργιος Κονδύλης Λοχαγός Πεζικού.
ΈπΊ πλέον τής εγκυκλίου ταύτης ετάχθη παρά τοϋ ιδίου προθεσμία τριών ημερών όπως προσέλθουν ενώπιον του οί έπίστρατοι Χαλκιδικής.
Διότι δμως ή ταχθείσα αύτη προθεσμία παρήλθεν άπρακτος, ήρχισεν άμεσος συστηματική κα'ι άγριωτάτη ή καταδίωξις τών έπιστράτων.
Διάφορα αποσπάσματα υπό τους ανθυπολοχαγούς Άναγνωστόπουλον, Κοντοσίτην, 'Ρέντην, Πολυμενακην και Γάλλους ίσης άγριότητος, περιέτρε-
 

;χον τά ύ'ρη και έτυφέκιζον τους επιστράτους. Έκ παραλλήλου ήρχισαν και τά βασανιστήρια και αι απελάσεις,
"Αλλαι αγριότητες.

Αι θηριωδία ι εις την Χαλκιδικήν συνεχίσθησαν επί μακρόν. Εις τον Πολΰγυρον συνελήφθησαν πολλαί γυναίκες, μητέρες και άδελφαι των επι-<ιτράτων, μεταξύ των οποίων και γραΐαι και εγγυοι και ένεκλείσθησαν εις σκοτεινά; τριόγλας δπου παρέμειναν έπι πολλάς ημέρας εν στερήσει τροφής. Και ονομάζω δια τον έ'λεγχον της ακριβείας μόνον την Άναστασίαν χήραν .Ζαμπάνη μετά της θυγατρός της Αικατερίνης, την Τριανταφυλλιών χήραν Γσακνή μετά της ι^υγατρός της Τασσίας, την χήραν Κ. Κοτσάνη μετά των θυγατέρων της Αικα¬τερίνης και 'Όλγας, την δεσποι¬νίδα Μαοίαν Χαλεπή.
Εις Βραστά της Χαλκιδικής διότι-.ή Κυβέλη Κασσάνδρου δεν ήθελε νά μαρτυρήση τό κρησφύ-γετον τον μνηστήρός της Π. Ραφτοποΰλου, άφοϋ παντοιοτρό¬πως την εβασάνισαν δέροντες αυ¬τήν ανηλεώς, της έδεσαν εντός των έσίυρροΰχων της και έ'να γά-τον δια νά της ξεσχίζη τάς σάρ¬κας.
Εις Λαγκόβην συνέλαβον γυ-
ναίκα τινα ονόματι Άσπασίαν
Τέλιου άφοΰ και ταΰτην ύπέβα-
λον εις φρικαλέα μαρτυρία, της
έθεσαν τέλος εις τους όνυχας των
χειρών της ακίδας διά νά μαρτυ-
τυρήση τΰζ κοΰπτας των έπι-
στράτων.   Γεώργιο5 Κονδύλης
Έπυοπόλησαν την οϊκίαν μετά τών εν αύτη επίπλων των άδελφών'Αποστόλου και Θεοδοσίου Μάρκου εκ των οποίων ό μεν εϊς έφονεύΰ•η τότε υπό τοϋ αποσπάσματος, ό δε έτε¬ρος έτυφεκία&η ολίγον έπειτα, κατόπιν αποφάσεως τοΰ εν Θεσσαλονίκη Στρατοδικείου.
Έν Νικήτα κατεκρήμνισαν εις βαθυτάτην και άπόκρημνον χαράδραν τον Άθανάσιον Άναγνωσταράν και έ'χανσαν την προίκα τών αδελφών τοϋ Ηρακλή Πατίκα.
Και ουτω πνρπολοΰντες οικίας, τυφεκίζοντες, ληστευοντες, άτιμάζοντες γυναίκας και νεανίδας, φυλακίζοντες, δέροντες ανηλεώς δσους συνήντιον καθ' όδόν, οί άνδρες τοΰ Κονδύλη, έν ΰπερβασία τών δοθεισών υπ* αύτοϋ διαταγών, προσεπάθουν νά έμπνεΰσωσιν δσον τό δυνατόν μεγαλείτερον τρό-μον εις τους κατοίκους, διά νά άναγκάσωσιν ουτω τους επιστράτους νά προ-σέλθωσιν ύπό τά δπλα.
Φόνοι έπι φόνων
Παρ' δλα ταύτα τό αίσθημα τών Χαλκιδικέων διετηρεΐτο άμείωτον υπέρ τοΰ νομίμου καθεστώτος, πράγμα  τό όποΐον εξηγρίωσε τόσον τον Κονδΰ¬λην δσον και τους νπ' αυτόν αξιωματικούς και συνέπεια τούτου ήτο ήτ ληφθείσα άπόφασίς των δπως εντείνοίσι τα τρομακτικά μέσα, των οποίων την πρωτεΰουσαν θέσιν 9ά εΐχεν ή προς την ζώήν των Χαλκιδικέοϊν από¬λυτος περιφρόνησίς των.
Και άμα τη ληφθείση ταύτη άποφάσει συλλαμβάνουσι τον εκ Βάβδου τής Χαλκιδικής Γεώργιον Συνάπελον, τον όποιον όδηγοΰσιν εις Πολΰγυρον. Την έπομένην της συλληψεοός του σύρεται, σιδηροδέσμιος πού τοΰ συγκροτη-θέντος Στρατοδικείου άπαρτισΐΐέντος έκ τώνΐδίο)ν διωκτών του, δπου, χωρίς νά προηγηθή οιαδήποτε άνάκρισις, ακούει διατυπουμένην νττ' αύτοΰ τοΰ Κονδύλη την βαρύνουσαν αυτόν κατηγορίαν, δτι δήθεν έχρησίμευσεν ώς σύν¬δεσμος μεταξύ των άντεπαναστατών. Μετά ό/αγόλεπτον διαδικασίαν κατά-δικάζεται εις χόν δι' αγχόνης Φάναχον.
Ή έκτέλεσις της ποινής του έγένετο την ιδίαν ήμέραν εν τή κεντρική πλατεία τοΰ Πολυγύρου, άφοΰ προηγουμένου ύπεχρεώθη νά συμψάλλη μετά τοΰ ιερέως την νεκρώσιμον άκολοΐ'ΐΉαν του και νά περιβληθή μόνος του τόν βρόχον ιής αγχόνης του.
Τό πτώμα του έκρέμετο δι' δλης της ημέρας από τοΰ πλατάνου μέ τόν σκοπόν νά τρομοκρατηθώσιν οί κάτοικοι καϊ. νά προσχωρήσουν εΐς τό κίνημα.
Κατόπιν έχνφέκιοαν τόν έ'φεδρον Σταυρόν Χαρβαλιάν, εξ Έπανιομής της Χαλκιδικής, άπηγχόνισαν έν τω χωρίο) «Σταυρός» τόν έβδομηκοντού-την Ιερέα χοϋ χωρίον Παπαδημήχρην. 3Εδολοφόνηβαν τόν άστυνομι-κόν Σταθμάρχην Όρμηλίας "Avuoviov Πατριαρχέαν, από τοΰ νεκρού τον οποίου άποκόψανχες χήν κεφαλήν, την περιήγαγον ανά τά διάφορα χωρία προς τρομοκράτησιν των κατοίκο>ν. Έδολοφόνησαν τρεις έπιστρά-τους έκ Πορταριάς τής Χαλκιδικής τούς οποίους συνώδει-ον ε!ς τό Μετό-χιον της "Ιεράς Μονής τοΰ eΑγίου Διονυσίου, τυφεκίσαντες αυτούς έκ των όπισθεν.
Την 8ην Σεπτεμβρίου έψόνευααν έν Γαλατίστη τους έπιστράτους Σαρα-φ:.ανόν Σπανόν από τοΰ οποίου άφήρεσαν 100 λίρας άς έ'φερε μεθ* έαυτοϋ,. τόν Βαοίλειον Κουμορχζήν και τόν Νικόλαον Σαμαραν ή Πανέλαν.Υ Τόν τελευταΐον τούτον άφοΰ άφήκαν ήμιΐΐανή έκ των τραυμάτων άπετελείω-σαν κατόπιν οί περίφημοι στρατιώται. την Εθνικής Αμύνης δια των υπο¬κόπανων των δπλο;>ν TOJV. Την ιδίαν ήμέραν έφόνενοαν έν Γαλαχίοχγ) χδν Δημήχριον Σχίνην καϊ χήν ονζνγόν τον, έτραυμάτισαν δε επικινδύ¬νως τόν Κωνσταντΐνον Κατάκαλον όιά σφαιρών δπλου εΐς αμφότερους τούς πόδας, επίσης έτραυμάτισαν τόν Σαφουρλάν, και. τόν "Αγγελον Καρατζίνον.
Καϊ έπεται συνέχεια φόνων, δολοφονιών, άπαγχονισμών, εμπρησμών δηώσεων, τών οποίων ή κατ' ιδίαν μνεία θά  άπετέλει τόμον δλόκληρον.
Αξιωματικοί τίνες μετά Κρητών χο^ροφυΑ,άκων, χάριν τής καθημερινής εύ οχίας των, έπιδράμουσι κατά τοΰ χωρίου Βασιλικά την 13 Σεπτεμβρίου και άφαιροΰσιν από τών Λ. ΓΙαπατίκα, Άπ. Κούτσα και Νέστορος Κλη-σμαδά 14 βόας, εκατοντάδα αιγοπροβάτων και πληθύν πουλερικών.
"Αγρια μέτρα τοΰ Βενιζέλου.—Ή ύπ' αύτοΰ αποδοκιμασία τοΰ Κονδύλη.—Ή άντικατάστασίζ του.
'4-λλά και τά εγκλήματα ταϋτα, τά ένΟυμίζοντα τάς πλέον μαύρας σελί¬δας τής μεσαιωνικής εποχής, δεν έδείχθησαν ικανά δπως πραγματοποιήσωσι τούς τεθέντας σκοπούς.
Αγρια μέτρα τοΰ Βενιζέλου.—Ή ύπ' αύτοΰ αποδοκιμασία τοΰ Κονδύλη.—Ή άντικατάστασίζ του.
'4-λλά και τά εγκλήματα ταϋτα, τά ένΟυμίζοντα τάς πλέον μαύρας σελί¬δας τής μεσαιωνικής εποχής, δεν έδείχθησαν ικανά δπως πραγματοποιήσωσι τούς τεθέντας σκοπούς.
Έν τφ μεταξύ είχε κατέλθει εις Θεσσαλονίκην, εκ Κρήτης προερχόμενος, -ο Βενιζέλος καΐ σχηματίσει την Προσωρινήν Κυβέρνησίν τον, έπί τη γνώσει δε της αποτυχίας της στρατολογίας έν Χαλκιδική, έκρινε σκόπιμο ν άφ' ενός μεν νά άποστείλη ένισχύσε-ις-είς τον Κονδΰλην, αφ' έτερου δε νά άποκλείση την Χαλκιδικήν των λοιπών επαρχιών και απαγόρευση συγχρόνως αυστη¬ρότατα πάσαν είσαγωγήν τροφίμων, έλπίζων δτι ή Jiflva θά τούς έδάμαζε.
Άλλα.και τό μέτρον τούτο δεν έδείχθη περισσότερον τελεσφυρον και άπεδόθη ή αποτυχία του έν μέρει ως φαίνεται καΐ εις τον Κονδΰλην, δστις άνεκλήί>η δια τούτο, είς άντικατάστασιν τού οποίου εστάλη ό συνταγματάρχης της Χθ)ροφυλακής Χατζηϊωάννου. Μετ* αυτού μετέβησαν είς Χαλκιδικήν και οί τότε σύμβουλοι της Προσωρινής Κυβερνήσεως κ. κ. Δίγκας και Σοφούλης φέροντες μεθ3 εαυτών και 500 σάκκους αλεύρων ώς δέλεαρ. Ούτοι έταξαν προθεσμίαν ενός μηνός δπως παρουσιασθούν οί έπίστρατοι και καταταχθούν είς τον στρατόν της Αμύνης. Συγχρόνως διέταξαν, ώς έπανήλθον εις Θεσ¬σαλονίκην, δπως ολαι αί Άρχαί έγκαταλείψωσι την Χαλκιδικήν και τούτο δπως αποπλανήσουν τους κατοίκους ίνα έπανέλθωσιν εις τάς εστίας των και λάβωσιν ούτω τήν εύχέρειαν της εφαρμογής τών άλλων αγρίων μέτρων, τά όποια έμελέτησαν εναντίον των.
Και δντως δεν διεψεύσθησαν έν τούτω. Οΐ έπίστρατοι νομίσαντες δτι οί άμυνίται εκουρασθησαν εις τάς απόπειρας των περί της βιαίας στρατολο¬γίας των, επέστρεψαν είς τάς οικίας των μετά τήν άναχώρησιν τών Άρχων. Ατυχώς δμως ευθύς αμέσως έπέπρωτο νά διαψευσθώσιν αί ελπίδες των αύται κατά τον μάλλον ά'γριον τρόπον.
Ή δρασι$ τοΰ Καπετάν Παυλη Γύπαρη.—"Αλλοι φόνοι.
Σώμα ανταρτών, πλέον, υπό τον καπετάν Παυλη Γνπαρην και τον ταγ-ματάρχην Μπαρτζώκαν ενεφανίσθη τήν 17ην Δεκεμβρίου 1916 εις τάς νοτίους πλευράς τοΰ Πολυγύρου και αφού έπολιόρκησαν αυτόν, είσέβαλον ώς άλλοι βασιβουζούκοι έν τή πόλει. Οί χιορικοι ήμύνθησαν έπί τινα χοό-νον, αλλά λόγω της μεγάλης αριθμητικής υπεροχής τών άμυνιτών ήναγκά-■<τθησαν νά παραδοθώσι. Κατά τήν λαβούσαν χώραν δλιγόωρον ταύτην συμ¬πλοκή ν πλείστοι &πεοαν ύπό τάς σφαίρας τών ανδρών τον Γνπαρη. Διεσώθη ή μνήμη τών Πέτρου Κυρκούδη και Γ. Παραλή εκ Πολυγύρου.
Μετά τήν έπελθούσαν ούτως έξηναγκασμένην παράδοσιν οί άντάρται είσέβαλον είς τήν πόλιν καίπρώτον αυτών έργον ήτο ή λεηλασία και ή αρπαγή. Εϊσήρχοντο είς τάς οικίας συνελάμβανον τούς έν αύταΐς, άδιαφόρως προς τήν ήλικίαν και τό φύλον των, και αφού τούς έ'δερον ανηλεώς, τούς έφυλά-.κιζον είς τά χειρότερα μπουδρούμια τά όποια άνεκάλυπτον και δπου τους εγκατέλειπαν έπί ημέρας εις τήν σκληράν τύχην των νήστεις και άνευ ουδε¬μιάς μερίμνης περί τής τύχης των. Δεν ήρκούντο είς δ,τι ευχερώς ήδύναντο νά άνεύρωσιν άλλα προέβαινον εϊς βασανιστικός έρευνας και εδερον άγρίως τούς υπόπτους άποκρύψεως χρημάτων ή τιμαλφών άντικειμένοον, ώς έπί παραδείγματι τον Σταμάτων Μπουγιώνην από τον όποιον έκλεψαν 80 χρυ-σάς λίρας, τού; Χαρίλαον Σφέτσαν και Άστέριον Τσιτσίκην τούς οποίους άπεγύμνωσαν, αφού προηγουμένως τούς περιήγαγον είς πλήρη άναισθησίαν •δια τού αγρίου ξυλοκοπήματος τό όποΐον έθεσαν έν χρησημοποιήσει εναν¬τίον των.
Και ώσεί νά μή ήσαν αρκετά τά κατά τήν άμεσον εΐσβολήν εις την πόλιν πραχιθέντα κακουργήματα οί αξιωματικοί τών άμυνιτών έδωκαν τό δικαίωμα εις τούς ύπ' αυτούς στρατιώτας νά λεηλατήσωσι τον Πολύγυρον έπί τριήμε¬ρον. Και είναι ευχερώς νοητόν οποίας τινός εκτάσεως ήτο ή γενομένη λεη¬λασία ύπό των αγρίων ορδών τοΰ Γύπαρη. Ευτυχώς απετράπη κατά τήν τελευταίαν στιγμήν ή άποφασισθεΐσα πλήρης δια τοΰ πυρός καταστροφή; τοΰ Πολυγύρου, συνεπεία νεωτέρων σκέψεων, άσχετων βεβαίως προς πάσαν έπιείκειαν.
Άλλα μετά τήν τοιαύτη ν κατάκτησιν τοΰ Πολυγύρου και την παράδο¬ση• τών έπιστράτων του, τό έργον τών άμυνιτών δεν έτελείωσεν. Άπέμενον οί έπίστρατοι τών άλλων χωρίων της τόσον πολύπαθους περιφερείας, οί οποίοι ειχον καταδικασθή εκ τών προτέρων δπως ΰποστώσι τήν αυτήν τύχη ν.
Έπέδραμον κατά πάντων τούτων σπείροντες άφ' δπου διήρχοντο τόν-ό'λεθρον.
Τά περισσότερα βασανιστήρια υπέστησαν οί κάτοικοι της Λιαρίγκοβας.
Εις αυτήν εΐσέβαλον εν καιρώ νυκτός, άφοΰ προηγουμένως κατεδίωξαν τους
πέριξ αυτών κρυπτομένους έπιστράτους, εκ τών οποίων πολλούς έφόνευσαν.
Μοϋ έγένετο γνωστόν τό δνομα ενός Μπαϊρακτάρη. Τους άλλους τους έκά-
λυψεν ατυχώς ό πέπλος της λήθης παρ' δ,τι έπεβάλλετο νά περιληφθώσι
πάντες εν τω μεγάλω μαρτυρολογίω της Χαλκιδικής, χάριν της μνήμης των,,
άφοΰ έθυσιάσ\>ησαν επί τοΰ βωμοΰ της ελευθερίας και της προς τάς πεποι-
θήσεις των πίσεεως.   „
Ή κατά της Λιαρίγκοβας νυκτερινή επιδρομή και αί έπακολουθήσασαι αυτήν τόσαι άνθρωποθυσίαι, δηώσεις και άλλαι καταστροφαί έγένοντο τήν παραμονήν τών Χριστουγέννων. Ή άγιότης της ημέρας αντί νά μετρίαση έστω τά αιμοβόρα ένστικτα τών επιδρομέων, τουναντίον τά άνέπτυξεν εις μεναλυτέραν αγριότητα. Απέμειναν καί τίνες ζώντες δσοι προέλαβον νά καταφΰγωσι είς τά όρη και νά σωθώσι της λυσσαλέας καταδιώξεως.
Και ολίγον έ'πειτα ή φονική δράσις τών άμυνιτών αντικατεστάθη δι' εκείνης τών μελών τοΰ συστάντος εν Πολυγΰρω Στρατοδικείου. Πρώτα θύ¬ματα ήσαν οί Άστέριος Ταμπάκης, Δ. Τσόχας, έκ Λιαρίγκοβας, Γκονε-ζέπας έκ Γοματίον, οΐτινες πάντες κατεδικάσ&ηααν είς θάνατον.
Ή ποινή των έξετελέσθη έ'ξωθι τοΰ Πολυγύρου παρά τό παρεκκλήσιον "Αγιος Βλάσιος. Διατηρείται ακόμη ή μνήμη της περιφρονήσείος τήν οποίαν έμαρτύρησαν προς τον θάνατον τά αθώα θύματα.
Και αΐ έργασίαι τοΰ Στρατοδικείου έσυνεχίσθησαν με τήν ιδίαν σκληρό¬τητα καί μόνον δταν έπήλθεν ό κόρος έκ τών χυθέντων αιμάτων έπηκολού-θησαν αί είς πολυετή φυλάκισιν καταδίκαι.
Έπί πλέον τών κατά τών κατοίκων τοΰ Πολυγύρου κακουργηθέντων πριν ή κλείσω τό περί αΰτοΰ κεφάλαιον πρέπει νά προσθέσω καί τό έξης φρικιαστικών. Εις τήν εΐσοδον προς τήν αειθαλή κωμόπολιν έτυφεκίσθη-σαν υπό τών άμυνιτών οκτώ στρατιώται, κατηγορηθέντες ώς όμόφρονες τών κατοίκων του. Τά πτώματα των δέν συνεχωρήθη νά ταφώσιν εν τφ νεκρο-ταφείω άλλ' είς Ινα προ της πόλεως άγρόν καί τοΰτο ίνα οί διερχόμενοι έξ αύτοΰ πατώσιν έπί τών τάφων των καί οΰτω υβρίζονται καί νεκροί ακόμη
Ή προς τό Ύπουργεΐον τών Στρατιωτικών εκδεσις τοΰ Συνταγματάρχου κ. Γεωργίου Μπασακάρη.
Ό ένταλθείς παρά τοΰ Υπουργείου τών Στρατιωτικών, διά τήν ένέρ-γειαν ανακρίσεων έπί τών τραγικών περιπετειών τών κατοίκων της αίμα-τοβοέκτου Χαλκιδικής,  συνταγματάρχης κ.   Γ.  Μπασακάρης,   δίδει ήμΐν πι στην εικόνα της εκτάσεως και της μορφής τών έν τή δυστήνω περιφέρεια κακουργηθέντων κατά τά έ'τη 1916—1917, διά της από 10. Ιουλίου 1920 προς τήν προ'ί'σταμένην του αρχήν εκθέσεως του.
Μόνος ό πρόλογος αυτών τον όποιον μεταφέρω σφραγίζει διά της σφρα-γίδος της ακριβείας δσα ανωτέρω ιστόρησα σχετικώς.
« . . .Ή Χαλκιδική—γράφει—αποτελούσα τό νοτιώτερον μέρος της Κεντρικής Μακεδονίας τμήμα, φυσικώς οχυρά, μέ πληθυσμον αμιγώς Έλληνικόν, φιλόνομον, φιλοπάτριδα αλλά και ύπερήφανον έν τή ασκήσει τών δικαιωμάτων του, πείσμονα εις δικαίους αγώνας, ευγενώς έγωϊστήν έν τή εξυπηρετήσει τών ιδεωδών του, έπέπρωτο νά δεχθή πρώτη βαρύ και συν-τριπτικόν σφυροκόπημα εκ χειρών ελληνικών, όρμηθεισών εκ Θεσσαλονίκης, κατά τήν ταραχώδη έκείνην έποχήν τής εκρήξεως τού επαναστατικού κινή¬ματος. Άλλα πριν ή άνοίξωμεν τήν αύλαίαν διά νά παρέλαση προ ημών ό ατυχής κόσμος τών άθφων θυμάτων τών ύποστάντοον τής επαναστατικής Ουέλλης τάς αίματηράς συνεπείας, γυναίκες βιαζόμεναι, γέροντες υψούμενοι έίς τήν άγχόνην διότι τά τέκνα των ήρνήθησαν νά στρατολογηθώσι βιαίως, παρθένοι ύποστάσαι ανήκουστου σκληρότητος μαρτύρια διότι δεν προσήλθον προς κατάταξιν μνηστήρες και αδελφοί των, έγκυοι έγκλειόμεναι είς τάς φύλακας νήστεις, "Ελληνες, διαθέσαντες άφθονον αίμα και χρήμα εις τον εθνικό ν άπελευθερωτικόν αγώνα, περιυβριζόμενοι δίκην ληστών, φυλακιζό-μενοι, δερόμενοι άνηλεώτερον τών κτηνών, χα>ρία ολόκληρα πυρπολούμενα, περιουσίαι άφαρπαζόμεναι και μεταφερόμεναι εις τά θυλάκια τών Επανα¬στατών, έν γένει δέ τό πύρ και τήν μάχαιραν χρησιμρποιούμενα παρ* Ελλήνων εναντίον Ελλήνων, πριν ή φρικιάσωμεν προ τής ένατενίσεως τής αγρίας εικόνος τής καταστρεφομένης Χαλκιδικής, είναι ανάγκη νά ρίψω μεν εν ταχύ βλέμμα, προς διερεύνησιν τού φρονήμιατος, τών σκέψεων και τής ιδεολογίας τού ατυχούς λαού τής Χαλκιδικής, κατά τήν εΐσβολήν τών αγρίων στιφών τής Κυβερνήσεως ίνα είμεθα είς θέσιν θετικώτερον νά παρακολου-θήσωμεν τήν έξέλιξιν τού αγώνος των, νά έκτιμήσωμεν τό ύψος του και νά σταθμίσω μεν άκριβέστερον τήν άγρίαν βιαιότητα και τήν έγκληματικήν τών επιδράμόντων όρμήν.»
«"Οτε περί τά τέλη τού Ιουλίου 1916έκηρύχθη έν Θεσσαλονίκη τό κίνημα και έφθασε μέχρι τού φιλόνομου και ήρεμα βιούντος λαού τής Χαλκιδικής ή εϊδησις, οί Χαλκιδικεΐς πιστεύσαντες κατ9 αρχάς εις τον έθνικόν τού κινή¬ματος χαρακτήρα και τό αγαθόν τού επιδιωκομένου παρ' αυτού σκοπού, είχον προσβλέψει μετ' ευλάβειας προς αυτό, χωρίς πάντοτε νά στερηθώσι και τής απαραιτήτου, διά τοσούτο σοβαρόν ζήτημα, επιφυλάξεως και αναμο¬νής τής εξελίξεως του. Ουδεμία προώθησις κρατική ή άλλη τις λαϊκή ύφί-στατο έν Χαλκιδική δυναμένη νά δικαιολόγηση τήν λήψιν τόσον βαρβάρων παρά τών επαναστατών μέτρων. Πάντες έν Χαλκιδική εθεώρουν μεν, δτι ή Κυβέρνησις τού "Εθνους καλώς πράττουσα, ώς εκ τής τότε διεθνούς πολε¬μικής και διπλωματικής καταστάσεως, έκαιροσκόπει τήν εξοδόν της έκ τής ούδετερότητος, αλλά δεν ήμπόδισε τούτο δπως έν αρχή συμπαθώς άτενίσώσι προς τό κίνημα τής Θεσσαλονίκης, φρονούντες ίσως δτι δεν θά ελάμβανε τήν έξέλιξιν ην έλαβε τούτο βραδύτερον Δεν έδίστασαν μάλιστα πλείστοι, έκ τών τά πρώτα φερόντίον έν αύτη, νά σκεφθώσι και περί συμμετοχής τών Χαλκιδικέων είς τον σχηματισθησόμενον στρατόν έφ' δσον ούτος θά προωρί-ζετο προς άμυναν έν τοις συνόροις και ουχί προς βιαίαν κατάπνιξιν και κα• τασυντριβήν τού φρονήματος και τού αισθήματος τού υπολοίπου τής Ελλά¬δος τμήματος και προς σφαγήν ουχί βουλγαρικών ή τουρκικών αλλ3 άδελ¬φικών σαρκών. Καταφανώς δθεν προκύπτει έκ τούτων, ό'τι δχι μόνον δεν ύπήρχον εν αρχή παρά τοις Χαλκιδικεΰσιν ή Ιδέα της ενόπλου κατά της επα¬ναστάσεως αντιστάσεως, αλλά δεν θά ήρνοΰντο ούτοι νά τείνωσι χείρα άρω-γύν προς αυτήν, έφ' δσον δεν θά έκηλιδοΰτο τόσον άπαισίως 6 σκοπός της. Οΰτως ειχον τά πράγματα, οπότε ή εξέλιξις του κινήματος, ή στάσίς του έναντι του Βασιλέως και τών νομίμων του "Εθνους εξουσιών, αί ύβρεις του και αΐ παρά τοΐς ξένοις συκοφαντικοί του ένέργειαι, αι έν Θεσσαλονίκη και. άλλαχοΰ απελάσεις, ή διάδοσις πρός έπέκτασίν του δια τοΰ τρόμου και της βίας ουχί δέ διά της πειθοΰς και επιβολής τοΰ σκοπού του, ήρχισαν νά κλο-νίζωσι την πίστιν τών Χαλκιδικέων, νά διαλΰωσι την άγαθήν έντΰπωσιν*ην εσχον ούτοι αρχικώς, έκ τοΰ φαινομενικώς άγαθοΰ σκοποΰ του και νά αΰξή-σωσιν εις μέγιστον βαθμόν την επιφυλακτικότητα, δημιουργηθείσης οΰτω παρ1 αύτοΐς της ιδέας της αμύνης».
«Τοιαύτη ήτο ή ψυχολογική κατάστασις τοΰ λαοΰ της Χαλκ ιδικής,δτε εΐσή-λασε κατά Σεπτέμβριον 1916 τό πρώτον έπαναατατικόν απόσπασμα. 'Ως θά έκτεθή κατωτέρω, ή δράσις τών αποσπασμάτων από τής πρώτης στιγμής της εισβολής των, δεν ήτο άλλη ειμή χροιάς απολύτως καΐ άγρίως κατακτητικής. Εύρόντα πληθυσμόν φιλόπατριν, φιλόνομον, διατελούντα εΙσέτι υπό την αϊ-γλην τής ελευθέρας ζωής, ην μετά μακράν δουλείαν τοΰ παρέσχε τό ελλη¬νικών ξίφος τοΰ 1913, δεν άπεπειράθησαν νά τον πείσωσιν δπως προσ-χίορήσο εις τό Έπαναστατικόν κίνημα, έκθέτοντες σκοπιμότητα έθνικήν η άλλως νά παραπλανησωσι τοΰτον, άλλ' εξαγαγόντες τό ξίφος και ύψώσαντες την άγχόνην, έζήτησαν νά τον τρομοκρατήσωσι διά τοΰ θανάτου και τών βα¬σανισμών, μή άναλογισθέντες οί άποτελοΰντες αυτό, δτι οί λαοί τών οποίων ή κατάπνιξις τών αΐσθημάτιον δι'δλων τών μαρτυρίων ά'τινα επί ήμισυ περί¬που αιώνα υπέστησαν υπό τήντυρανικήν κυριαρχίαν, δεν θά ύπεδουλοΰντο τόσον ευκόλως και δεν θά κατεκρήμνιζον τά εθνικά των είδωλα υπό τό μα-στίγιον ή τό σχοινίον τών επαναστατών . . ». Και άφοΰ δικαιολόγηση ή εκθεσις την στάσιν τών Χαλκιδικέων έναντι τών άγρίιον ορδών τών επιδρο-μέων,προσθέτει... «Άλλ' ή άνανδρος άγριότηςτών επαναστατών ήτο τοιαύτη ώστε νά έκδικηθή κατά σατανικόν τρόπον τους ατυχείς ΧαλκικιδεΙς.Έξεχΰθη ό χείμαρρος των, ως θά ι'δωμεν, εις τάς οικίας των και συλλαβών συζύ¬γους, μνηστάς και άδελφάς αυτών, άλλας μεν κατά πρωτοφανή τρόπον εις αγριότητα κατεβασάνισαν, άλλας έβίασαν μεταδώσαντες μολυσματικάς νόσους, άλλας ένέκλεισαν εΐς τάς φύλακας νήστεις. Δεν ήρκεσαν μόνον δμως ταΰτα δπως κορέσωσι την όρμήν των. Έπετέθησαν ούτοι κατά ταη αψύχων και δεν άφηκαν λίθον επί λίθου. Χωρία ολόκληρα έπυρπολήθησαν ως ή ατυχής Βάβδος, οικίαι άπετεφρώθησαν και έν γένει επί ημέρας ολόκληρους ή Χαλ. κιδική παρουσίαζεν δψιν Βαβυλώνος. Ή προανάκρισις έξετάσασα μετά πάσης τής δυνατής Ψυχραιμίας τούς αύτόπτας τών μαρτύρων, έπιδιώξασα ώστε οί πλείστοι τούτων νά άνήκωσιν εις τήν άντίθετον κομματικήν πλευ-ράν πρύς τό σημερινόν καθεστώς διά νά άποφευχθή πάσα ιδιοτελής άφήγη-σις, δεν αποκρύπτει τήν φρίκην ην ήσθάνθη και τήν δδύνην τήν οποίαν έδοκίμασε κατά τήν έκτέλεσιν τοΰ σκληρού έ'ργου της . . ». Και επακολουθεί τοΰ προλόγου τούτου τής εκθέσεως ή κατ': ιδίαν άφήγησις τών ανήκουστου φρίκης λεπτομερειών τής γραφείσης υπό τών επαναστατών τραγωδίας εις τάς 109 δακτυλογραφημένος μεγάλας σελίδας, και ην τραγωδίαν, πετώνα κάλαμος ανωτέρω ένεφάνισα.
Μερικαι λεπτομέρεια».
Μερικαι λεπτομέρεια».
Είς συμπλήρωσιν των παρ' έμοϋ ϊστορηθέντων σχετικώς μέ τάς συμφο¬ράς των Χαλκιδικέων μεταφέρω έκ της ιδίας εκθέσεως τά έξης συμπληροο-ματικά.
«... Πληροφορηθέντες, δτι ή οικογένεια Πατίκα—αναφέρει τάς πε¬ριπέτειας της—είχε δυο υιούς στρατευόμενους, οίτινες δεν προσήλθον προς κατάταξιν, μετέβησαν κατά την άνω ήμέραν—15 Σεπτεμβρίου 1916—εις την οΐκίαν των, άπογυμνώσαντες δέ ταΰτην των επίπλων και των προικών των δυο αγάμων θυγατέρων της, τάς μετέφερον εϊς τον εξωθι ταύτης χώρον τάς έρράντισαν διά πετρελαίου και θέσαντες πυρ τάς άπετέφρωσαν.»
«Διά την εκτίμησιν της σκληρότητος του εγκλήματος δέον νά σημειωθή δτι ό εκ τών εφέδρων Ηρακλής Πατίκας ήτο έκ των Χαλκιδικέων οϊτινες, κατά την έποχήν του Μακεδόνικου αγώνος, ουχί ευκαταφρόνητους υπηρε¬σίας εϊχεν εισφέρει εις αυτόν, προκινδυνεΰσας διά την πλουσιωτέραν άνά-πτυξιν του σπόρου τής ελευθερίας. Και εις άμοιβήν τών αγώνων και τών κίνδυνων τούτων έβλεπε τώρα, μετά την καρποφόρησίν των άποτεφρωμέ-νας τάς προίκας τών αδελφών του, καιομένην την περιουσίαν του και αΐ'τόν τον ίδιον διωκόμενον ως ληστήν παρ3 εκείνων παρ' ων ήλπιζεν αν δχι εΰ-γνωμοσύνην, τουλάχιστον την κοινήν εκτίμησιν και τον κοινόν τοϋ ελευθέ¬ρου πολίτου σεβασμόν,»
«... Έκ τών ατυχών Γαλατιστέων έφονεΰθησαν οί Σαραφιανός Σπανός και Βασίλειος Κυμαρτζής. Δεν ήρκέσθησαν δμως οί έπαναστάται πυροβολοΰντες μόνον κατά τών αμυνομένων εφέδρων, αλλ9 έπυροβόλουν και κατά τών ανύποπτων τοϋ χωρίου διαβατών, γερόντων, γυναικών και παί¬δων. Οΰτω έφόνευσαν τους Κ. Κατάκαλον έξηκοντοΰτην εντός τής οικίας του, τον δεκαπενταετή παΐδα Κατάκαλον Σοάνην μεταβαίνοντα εις την •οικίαν τοϋ πάππου του, τον πεντηκοντοΰτην Δημ. Στίνην και τήν σΰζυγόν του. .    »
Περί τοϋ άπαγχονισθέντος Γεωργίου Σιναπέλου, δν κατέδωκεν ό Επί¬σκοπος Άρδαμερίου και περί ου κατωτέρω ή εκθεσις προσθέτει τά εξής :«.... Ένταΰθα δέον νά γνωσθή, δτι δ Σινάπελος οΰτος ύπήρ-ξεν δ πρώτος προσελθών είς τον Μακεδονικόν αγώνα εις ον διά τής θαρ-ραλεότητος, τής ευστροφίας και του φιλοκινδΰνου τό οποίον τον διέκρι-νεν, εΐσέφερεν αξιόλογους υπηρεσίας, σημειώσας δράσιν εξόχως φιλοπάτριδα και έθνωφελή. .  . »
Έν συνεχεία όμιλεΐ ή εκθεσις περί τής δράσεως του ανθυπολοχαγού Ψαρροΰλη περί του οποίου ιστορεί τά εξής. «... Εκείνος τον όποιον θά συναντήσωμεν χρτισιμοποιήσαντα περισσότερον και εφευρόντα τοιαύτα άγρια και πρωτότυπα μέσα βασάνων, είναι ό ανθυπολοχαγός Ψαρροΰλης, ό μάλλον απεχθής αξιωματικός έκ τών δρασάντων έν τοις έπαναστατικοΐς άποσπάσμασι και ό μάλλον άπανθρώπως και έγκληματικώς δράσας. Ό μάρ¬τυς Παλαμίδης καταθέτει «δτι μίαν έσπέραν ήμην εις τό γραφεΐον τής Μη¬τροπόλεως μετά τοΰ Μητροπολίτου και τοΰ ° Αρχιμανδρίτου Κωνσταντίνου. Τότε ήλθεν εκεί ό ανθυπολοχαγός Ψαρροΰλης επιστρέφων έκ Σιθωνείας, μας διηγήθη τους άθλους του και μας υπέδειξε μίαν ήλάγραν υποδηματο¬ποιού δι3 ης συνέθλιβε τά άκρα τών δάκτυλων και έθραυε τους όνυχας τών γυναικών, τών εχουσών συγγενείς μή προσχωρήσ ιντες εις τήν έπανάστασιν. Ήμεις φρικιάσαντες άπεστρέψαμεν τό πρόσωπον». Τον άγριον αυτόν βα-σανισμόν μετεχειρίσθη και έν Πολυγΰρω ό Ψαρροΰλης. Εισελθών εις τό ύπόγειον τοΰ έκει Αστυνομικοί; Σταθμού, ένθα έκρατοΰντο αί γυναίκες και οί γέροντες, συνέλαβε τήν Έλένην Νικ. Μελέγκου και διά τής βίας έφήρ-μυσεν είς τάς χείρας της εν σιδηρούν έργαλεΐον τό οποίον έσφιγγε βαθμη¬δόν. Ή άτυχης γυναίκα έφώναζε σπαρακτικώς ενώ έκ τών χειρών της έτρεχεν άφθονον αίμα και έμεινε λιπόθυμος. Μετ' αυτήν συνέλαβε τήν κρατουμένην Μαρίαν Γιαννακοΰδη ην έ'σφιξεν εκ τοΰ λαιμοΰ και τήν έ'ρριψε λιπόθυμον κατά γής. Κατόπιν συνέλαβεν έκ τοΰ λαιμοΰ τήν Εΰθυμίαν Νικ. Ζοΰνη και τήν έσφιξε τόσον ισχυρώς ώστε έπί πολύν χρόνον τά αποτυπώ¬ματα τών δακτύλων τών χειρών του διετηροΰντο ζωηρά, έπειτα δέ έτρύπησε διά σιδηράς βελόνης τον καρπόν τής αριστεράς χειρός εις βάθος δυο περί¬που έκατοστομέτρων. Τό τραΰμά της έμολΰνθη και έπί 6 μήνας έπυορόει. Μετ' αυτήν συνέλαβε τήν Μαρίαν Μαχαιρά και διά τής αυτής βελόνης έτρύ¬πησε τά δάκτυλα αμφοτέρων τών χειρών εις άρκετόν βάθος, μεταξύ τών ονύχων και τοΰ κρέατος, προξενήσας εις αυτήν φρικώδεις πόνους, εξ ών γοερώς έφοίναζεν αύτη ζητούσα βοήθειαν. Τό έργαλεΐον δπερ έχρησιμο-ποίει είχεν ακίδας καθώς τά σπηρούνια, αί όποΐαι δταν έσφίγγετο τοϋτο είσήρχοντο είς τάς σάρκας, τάς έξέσχιζον και επροξένουν λίαν οδυνηρά τραύματα .  .  . ».
«...Έκεϊ (ένΠορταριά) προέβη είς τήν σύλληψιν ό υπολοχαγός Κωνσταν-τούλης τών εφέδρων Αθανασίου Κωνσταντάρα, Σιροπούλου, Άγκόστου και Ιωακείμ Μοσχοπούλου ους δέσας διά σχοινιού ώδήγησεν είς τό Μετόχι τής Μονής'Αγίου Διονυσίου. Ούτω δεδεμένους, παράτας ικεσίας και τους κλαυθμούς τοΰ μοναχού τοΰ Μετοχίου Μόδεστου Διονυσάτου, διέταξεν ό λοχίας Δρόσος και τους έπυροβόλησαν δικαιολογηθείς είς τον μοναχόν, δτι είχε λάβει τηλεφωνική ν διαταγήν προς τούτο- Έκ τών πυροβολισμών οί μεν δύο πρώτοι, έμειναν νεκροί άμέσα>ς δ δέ τρίτος προσποιηθείς τον νεκρύν κατ5 αρχάς, μετεφέρθη, μετά τήν άναχιορησιν τοΰ λόχίου είς Πορταριάν φέρων οκτώ τραύματα καΐ εκείθεν εις Θεσσαλονικιών ένθα και απέθανε συνεπεία αυτών...».
«... Ό Ψαρρούλης μεταβάς είς τό χωρίον (Παλαιοχώρι) προέβη εις τήν σύλληψιν τής Μαρούσας συζύγου Ιωάννου Σώκου, τήν οποίαν ώδήγησεν έφιππος μετά τοΰ βρέφους της κατευθυνόμενος εις Τερισσώ. Καθ' δδόν ή ανωτέρω Μαρούσα, λόγω τοΰ αγρίου ξυλοκοπήματος τό όποιον ειχεν ύπο-στή παρά τοΰ Ψαρρούλη έβραδυπόρει κατά πολύ. Εις άπόστασιν δέ μιας ώρας από τοΰ Ίσβόρου και είς θέσιν «Κόκκινος Λάκκος» έπλησίασεν αυτήν ό ανθυπολοχαγός Ψαρρούλης, τήν άπεμάκρυνε βιαίως από τής δδοΰ, είς τό παρακείμενον και λοχμώδες μέρος, άφίππευσε και προσδέσας τον ίππο ν του, ήσέλγησεν έπί τής άτυχους γυναικός βιαίως, μεταχειρισθείς άπειλάς τρομα¬κτικός διά τήν ζωή ν της. Μετ' αυτόν ήσέλγησαν βιαίως και οί λοιποί αξιω¬ματικοί και τέλος και αυτοί οί όπλϊται και έγκαταλείψαντες αυτήν είς άθλίαν κατάστασιν άνεχώρησαν. Ή δυστυχής Σώκου ιιέ τό βρέφος εις τήν άγκά-λην ταπεινωμένη και άλγοΰσα έπανήλθεν είς Παλαιοχώρι και έπεσε κλινή¬ρης όδηγη&εΐαα μετ' ολίγον εις τον τάφο ν.Αϊ ανωτέρω δλίγαι περικοπαί τάς οποίας προσφέρω είς τους άναγνοόστας μου εκ τής εκθέσεως τοΰ κ. Μπασακάρη, φρονώ δτι θά τοΤς παράσχουν ασφαλή τήν έντύπωσιν τών πάσηςμορφής κακουργηθέντοον κατά τών ατυ¬χών Χαλκιδικέων, έκ τών οποίων πληρούνται αί ύπερεκατόν σελίδες της, αλλά και τής έκφυλου άγριότητος τών εργατών αυτών
Οί   Δ ρ ά σ τ α ι.
Ή αυτή έκθεσις αναφέρει και τά ονόματα τών δραστών δσα έγένετο δυ-
νατόν νά άποκα?αχρθώσιν έκ τών ένεργηθεισών ανακρίσεων, διότι είς μεγά-
λος αριθμός τών κακουργησάντοη- παρέμεινεν αγνότατος, τών παθόντων μή
δυνηθέντων νά δώσωσιν εις τήν άνάκρισιν τά ονόματα αυτών ώς εντελώς,
άγνωστα αΰτοΐς.      '  
Και είναι οΰτοι εκτός τοΰ μακαρίτη- Γ. Κονδύλη, οί Αναγνωστόπουλος, Ψαρροΰλης, Κοντοπόδης, Κα>νσταντούλης ανθυπολοχαγοί, Ταγομενάκης αν¬θυπασπιστής, Δρόσος λοχίας, Κ. Μαρτζυ!>κας συνταγματάρχης, Νταής αντι¬συνταγματάρχης, Παΰλος Γΰπαρης λοχαγός, Έμμ. Τζίτζικας ανθυπολοχαγός, Γάσπαρης, Μαλινδρέτας αξιωματικοί, τής Χίοροφυλακής και οί άλλοι έκεΐνοι τους οποίους ανωτέρω ώνόμασα.
Ή εγκληματική δράσις τοΰ Επισκόπου Άρδαμερίου.
Πριν ή κλείσω τό περί τών τραγικών περιπετειών τών κατοίκων τής Χαλ¬κιδικής κεφάλαιον τής ιστορίας μου, νομίζω έπιβεβλημένον νά μεταφέρω έκ τής αυτής πάντοτε εκθέσεως τοΰ κ. Μπασακάρη τά σχετικά μέ τήν ήκι-στα χριστιανικήν δράσιν τοΰ Επισκόπου Άρδαμερίου, τον όποιον καί ανω¬τέρω ένεφάνισα ώς συμβαλόντα εις τον άπαγχονισμόν τοΰ Γειοργίου Συνα-πέλου.
«... Ένταΰθα —γράφεται εν τή εκθέσει— είναι απαραίτητος μικρά παρένθεσις, ίνα έξεικονισθή εν ολίγοις το πρόσοοπον τοΰ Επισκόπου Άρ¬δαμερίου. Ό Επίσκοπος ούτος παρά τό βαρύ αξίωμα του καί τάς υποχρεώ¬σεις τής υψηλής αποστολής του, άπέβαλε τον μανδΰαν τοΰ ΐεράρχου καί αντί νά εξυπηρέτηση τό ποίμνιόν του κατά τάς δυσχερείς στιγμάς τής επα¬ναστατικής θυέλλης, τουναντίον έσυκοφάντησε τύ πλείστον τούτου συντελέ-σας, ώστε αρκετοί νά ριφθώσιν είς τάς φύλακας τή υποδείξει του, άλλοι νά ύποστώσι ποικίλλας κακοποιήσεις, άλλων νά αρπαγή ή περιουσία καί έν γένει αντί νά καταπραΰνη καί νά κατευνάση διά τής επιβολής του και τοΰ. σεβασμού δν ένέπνεεν ή ίερότης τοΰ άξκόματός του τήν όρμήν τών έπανα-σταστών, τήν ΰπέθαλ\[)ε καί τήν υπηρέτησε. Καί εϊδομεν τό τίμιον $άσον τό όποιον έσυνειθίσαιιεν έκ παραδόσεο3ς καί ιστορίας νά βλέπω μεν άγωνιζόμε-νον εις τήν πρώτην γραμμήν διά τήν έξυπηρέτησιν καί τήν άναθέρμανσιν τών αισθημάτων τής ελευθερίας, κατακηλιδούμενον είς μικρούς κομματικούς αγώνας, ΰβρίζον Βασιλείς καί εξουσίας τοΰ "ΕΌνους από τοΰ άμβ(ονος, διά τών μάλλον χυδαίοον καί άκατανομάστων ύβρεοη', έπιφέρον δέ τον ό'λεθρον καί τήν όδύνην έκεΐ δ'που μόνον τήν σΐ'μπάθειαν καί τήν στοργήν εΐχεν, έξ αποστολής, ύποχρέθ3σιν νά σκορπίζη. Αναμιχθείς μετά τών επαναστατών ό επίσκοπος ούτος, έπί. ΰλικώ πάντοτε ώφέλει, δεν έδίστασε νά χρησιμεύση ό'ργανον αυτών προξενήσας εις τό ποίμνιόν του τοιαύτας καταστροφάς, ώστε νά άναγκασθή άμα τή εκλείψει τοΰ έπαναστατικοΰ καθεστώτος νά αποχώρηση: τής έδρας του καί νά άποσυρθή είς Έ?*.ασσώνα, διότι δεν ήτο δυνατόν νά διαβίωση" έν μέσα) ατμοσφαίρας ήτις έπυκνοΰτο εισέτι έκ τών στεναγμών καί τών θρήνα>ν τών θυμάταιν τής συκοφαντίας του».