Διαθήκη Μοναχής Αγαθης 20 Σεπτεμβρίου 1441

FAUX TESTAMENT DE LA NONNE AGATHE,

20 Septembre 1441,

Actes de Xeropotamou, Archives de L'Athos III, ed. J. Bompaire.-Paris:1964

p. 235-238

Μτφ.  Κατερίνα Μήτσιου, Αρχιτέκτων, Βόλος

ΨΕΥΔΟ-ΔΙΑΘΗΚΗ ΤΗΣ ΜΟΝΑΧΗΣ ΑΓΑΘΗΣ, 20 Σεπτεμβρίου 1441, Ινδικτυώνος 9

Κατάλογος Ευδοκίμου: αρ. 43

«Πρωτότυπο» (?) – Εκδόσεις: Εγχειρίδιον, του Χριστοφόρου Ξηροποτάμου, 1776, Τράπεζα Πνευματική, του Δαπόντε Ξηροποτάμου, 1776 / αποσπάσματα στο Σμυρνάκη, Άγιον Όρος, σελ. 550, και σε Binon, Ξηροποτάμου, σελ. 140-41 (σύμφωνα με την Τράπεζα).

Περγαμηνή: 780/530 χιλ. – Ίχνη επιχρυσώματος επάνω (οριζόντια γραμμή) / αρχικό γράμμα διακοσμημένο, ημιτελές. Στο κάτω μέρος οπές για κορδόνι, που έχει χαθεί. – Σημείωση στην πίσω όψη: Αφιερωτικόν έτει Ϛ ϡ ν’ της Αναστασίας Κομνηνής, σίζηγος του δεσπότου Αστερίου μοναχού και κτίτορος, περί τον Γήσβορον και Παλεοχόρη του Παλεολώγου.

ΑΝΑΛΥΣΙΣ. –  Η Αγαθή, κατά κόσμον Αναστασία, επικοινωνεί πνευματικώς με τους ησυχαστές του Άθου (βλ. σ.10) και ιδιαιτέρως με την μονή των Σαράντα Μαρτύρων, όπου αποσύρθηκε ο σύζυγός της μακαρίτης Αστέριος κληροδοτώντας τα αγαθά του στη μονή για να ανακαινισθεί (σ.13). Η Αγαθή, που έμενε στα Σιδηροκαύσια, κληροδοτεί στη μονή Ξηροποτάμου (σ.21) τα δύο χωριά που είχε αγοράσει από τον μακαρίτη Δημήτριο Μουζάλωνα, τα Παλαιοχώριον και Ίσβορον (που  κείται βορείως του μεταλλείου, σ.22), με την εκκλησία του Αγίου Νικολάου και διάφορα παραρτήματα, των οποίων το σύνολο αποτελεί σταυροπηγιακό μετόχι / και τούτο έπραξε με την συγκατάθεση του επισκόπου Νίκανδρου (σ.24). Εκ παραλλήλου επισκεύασε με δαπάνες της την επισκοπή στα Σιδηροκαύσια και κληροδότησε στους επισκόπους το «παλάτιόν» της, αφιερώνοντας διάφορα αντικείμενα (σ.25). Οι μοναχοί της Ξηροποτάμου τιμούν τη μνήμη της στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου (σ.31) και στη ίδια τη μονή Ξηροποτάμου. Γίνεται μνεία (σ.33) του Γεωργίου, ενός εκ των συγγενών (?) /γονέων (?) της, ο οποίος θα δικαιούται των ιδίων μεταθανάτιων τιμών με τους Αγαθή και Αστέριο. Κατάρες κατά των παραβατών (σ.33-35). Χρονολογία (σ.36). Υπογραφή του επισκόπου Ιερισσού Νικάνδρου, μάρτυρος (σ.37).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. -Χρονολογία: είναι περιστασιακή και λαθεμένη, καθαρή ένδειξη έλλειψης αυθεντικότητας. Θα έπρεπε να έχουμε την 5^η ινδικτιώνα, το 6^ο  έτος του ηλιακού κύκλου, το 15^ο έτος του σεληνιακού κύκλου. Αυτά τα στοιχεία λαμβάνονται από την πράξη Xér., 30 (όπου ταυτίζονται με την ημερομηνία). Ο Ευδόκιμος δίνει εκ λάθους χρονολογία 1442.

-Διπλωματία: αυτή η διαθήκη είναι κίβδηλη, όπως κατέδειξε ο Binon, σελ. 139-142, συγκρίνοντας πολλά αποσπάσματα της πράξης αυτής με την πράξη Xér., 30, διαθήκη της μοναχής Νυμφοδώρας, της οποίας είναι σαφής και απλή αντιγραφή. Η  λογοκλοπή  αποδίδει στη μονή υπέρογκες δωρεές (ιδίως ολοκλήρου του χωρίου Ίσβορον), που είναι απίθανες, βλ. Binon. Σημειώνουμε πως πρόκειται για ημιτελές κείμενο (αρχικό γράμμα / ένας μόνο μάρτυρας, παρά την σ.33). Υπάρχει ομοιότητα μεταξύ αυτού του ψευδούς κειμένου και του ψευδούς χρυσόβουλου του Ανδρονίκου ΙΙ (Xér.,2), που επισημαίνει , σ.23-24, αγορές από τον μακαρίτη Μουζάλωνα που μεταδόθηκαν από τον μακαρίτη Δεσπότη Ιωάννη Κομνηνό Παλαιολόγο, και, σ.26, μία δωρεά κειμένη στα Σιδηροκαύσια (Άγιος Νικόλαος) της μοναχής Αγαθής, κατά κόσμον Άννας Κομνηνής. Η σημείωση στο πίσω μέρος της πράξης μας αποτελεί ένα ποτ-πουρί όλων αυτών των δεδομένων. Όλα συμβαίνουν ως η Xér., δ να είχε χρησιμεύσει σαν υπόβαθρο αυτού του αποσπάσματος της Xér., γ, αυτού του τελευταίου ακολουθούντος τις οδηγίες λ.χ. του Xér., 10 (δεσπότης Ιωάννης Παλαιολόγος) ή του Xér., 8 (δωρεά της Μαρίας Κομνηνής στην περιοχή της Ιερισσού). Κατά τον Binon, σελ. 142, ο συγγραφεύς της ψευδο-διαθήκης είναι προγενέστερος εκείνου (ή εκείνων) των ψευδών Xér., α,β,γ, καθότι το έργο του πρέπει να τοποθετηθεί στην εποχή της μεγάλης αμφισβήτησης μεταξύ της μονής και του επισκόπου της Ιερισσού, σχετικά με τον Άγιο Νικόλαο στα Σιδηροκαύσια, δηλ. στον XVIο αιώνα. Όσα είπαμε πιο πάνω επιβεβαιώνουν αυτή την υπόθεση.

Τα χωριά που αναφέρονται είναι πολύ γνωστά, βλ. Xér.,30, σημειώσεις. Επισημαίνουμε την ετυμολογία που προτείνεται (σ. 22) για το Ίσβορον (βλ. Binon σελ. 139, σημ.25). Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου δεν θα βρισκόταν στην Ιερισσό (παρά τον Ευδόκιμο, σελ. 159), αλλά, καθώς φαίνεται, προς τα Σιδηροκαύσια, όπως δείχνει ο παραλληλισμός με  Xér., 30. – Δεν γνωρίζουμε τον επίσκοπο Ιερισσού Νίκανδρο. – Ο «ησυχαστικός» χαρακτήρας των θρησκευτικών αναπτύξεων είναι ακόμη πιο καθαρός από ό,τι στην Xér., 30. Παραθέτουμε το κείμενο του κειμηλίου της  μονής Ξηροποτάμου, δίνοντας κάποια μαθήματα από την έκδοση της Τράπεζα Πνευματική.

(ακολουθεί κείμενο στα ελληνικά εποχής)