Ανάλυση του Périhorismos de Pergaménos et Pharisee (1320-1321)

Actes de X é r o p o t a m o u : J. Bompaire, 
Actes de Xéropotamou, Archives de l'Athos III, Παρίσι 1964

Périhorismos de Pergaménos et Pharisee, début du xive siècle. Les signatures, très effacées, n'avait pas été lues par le copiste. On lit sur l'original, en monocondyle :

Οι δούλοι του κραταιού καΐ αγίου ημών [αύθέντου και βασιλέως] απογραφείς του θέματος της || (Θεσσαλονίκης) + ό Περγαμηνός + Γεώργιος ό Φαρισαΐος +? D'ailleurs le texte de l'original est difficilement déchiffrable.

Μτφ.  Κατερίνα Μήτσιου, Αρχιτέκτων, Βόλος

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ Κ.ΠΕΡΓΑΜΗΝΟΥ ΚΑΙ Γ.ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ

Iνδικτυώνος 4 (αντίγραφο)
(1320-21)

Οι απογραφείς Κωνσταντίνος Περγαμηνός και Γεώργιος Φαρισαίος παραδίδουν στην Ι.Μ. Ξηροποτάμου τον Περιορισμό των αγαθών της στα χωρία Συμεών, Κοντογρίκου και Κοσλά στην Χαλκιδική.

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ.      Α) Κατάλογος Ευδοκίμου: Αρ. 8. Το πρωτότυπο και ένα αντίγραφο ευρίσκονται, υπό τον αυτόν αρ. 8, εις τα αρχεία της Ι.Μ. Ξηροποτάμου. - . Ανέκδοτος. – Εκδίδουμε το πρωτότυπο, χρησιμοποιώντας το αντίγραφο, το οποίο είναι μεγάλης πιστότητος (το κείμενο εντός εισαγωγικών είναι αυτό του αντιγράφου). – Πίνακες: η έκδοσίς μας εδράζεται εις την εξέτασιν των κειμηλίων της Ι.Μ. Ξηροποτάμου, και των φωτογραφιών του πρωτοτύπου (πιν. XXXVIII, XXXIX, XL, XLI) και του αντιγράφου, τα οποία κατέχουμε.

                              Β) Πρωτότυπο: Λεπτή περγαμηνή, 775/250 χιλ., κακή συντήρηση (πολύ σβησμένο, το επάνω μέρος αριστερά έχει σκισθεί, μεταγενέστερα της γραφής). Περιθώριο με ξηρό χαράκτη καθ’ όλο το ύψος. Μελάνη: ανοιχτόχρωμη ώχρα. – Τυλιγμένο. – Για τη μολύβδινη σφραγίδα (σειρά 68), χαμένο, οπές σε διάταξη κορυφών παραλληλογράμμου. Οπισθόφυλλο: 1) μη αναγνώσιμη σημείωση αρχ. σλαβική: Kniga… 2) σημείωση ελληνική XIVου-XVου αιώνα μη αναγνώσιμη 3) ΧΙΧος αι. : «Περιορισμός και τούτο». – Αντίγραφο του XVου αι. : Πολύ παχειά περγαμηνή: 775/250 χιλ., καλή συντήρηση (μερικοί λεκέδες). Γραμμές με ξηρό χαράκτη. Μελάνη ώχρα, με πολλαπλές επικαλύψεις. – Τυλιγμένο. – Οπισθόφυλλο: 1) σημείωση αρχ. σλαβική: Kniga za… 2) σημείωση ελληνική ΧΙΧου-ΧΧού αι.: « Περιορισμός του Ξηρω(ποτά)μου του Συμεώ(ν) και του Κοντογρίβου και της Κοσλάς.

                              Γ) Γραφή: Σειρά 67, «ήρξατο», η λέξη που τερματίζει τον περιορισμό, είναι γραμμένη με πιο φαρδειά γραφή. Δεν υπάρχει γραμμή (τίτλος?) στο πάνω μέρος του πρωτοτύπου: ίχνη μελάνης που οφείλονται στο γεγονός ότι η περγαμηνή τυλίχθηκε. – Αντίγραφο: πρώτο γράμμα διακοσμημένο.

ΑΝΑΛΥΣΙΣ. – Περιορισμός των αγαθών της μονής Ξηροποτάμου σε Συμεών, Κοντογρίκο, Κοσλά. Αναφέρονται πολλές λίμνες εκ των οποίων Παμπι… (σ.28) και Λέσκα (σ.54) / πολλά ποτάμια / πολλές λαγκάδες / πολλοί δρόμοι: Σιδηροκαύσια-Ρεβενίκια, Κοντογρίκου-Παλαιοχώρι, μεταλλείον-Συμεών, Άθως-Λέσκα. Ο περιορισμός συνορεύει με τη θάλασσα σε κάποια απόσταση. Αγγίζει τα αγαθά πολλών μονών: Λαύρας, Ιβήρων, Χιλανδαρίου, Αλυπίου, Ρωσσικών, Δοχιαρείου και πολλών χωριών: Ρεβενίκια, Λιβάδια, Σιδηροκαύσια,  Γωματού, Λέσκα. Συμπέρασμα (σ.68). Χρονολογία. Η πράξις υπογράφεται από τους απογραφείς του Θέματος Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνο Περγαμηνό και Γεώργιο Φαρισαίο: αυτόγραφες υπογραφές (σ.71).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. – Χρονολογία: σ.69, έχει αποκατασταθεί σύμφωνα με το αντίγραφο. Σχετικά με τους απογραφείς Κωνσταντίνο Περγαμηνό - Γεώργιο Φαρισαίο, βλ. Laurent, E.O., 31, 1932, σελ. 184 / Lemerle, Philippes, σελ. 230-31 / Ostrogorsky, Féodalité, σελ. 265-67 / Dölger, Prakt. Iviron, κατάλογος, σελ. 5-7. Σφραγίδα σε Schatzk., αρ. 121, 4 και 5. Πράξεις Δεκεμβρίου 1317, αν δεχθούμε το δεδομένο του Α. Zographou, 54 (βλ. οι δεξαμενές των Philippes, σελ. 230, αρ.3), εν πάσει περιπτώσει Οκτωβρίου 1319 (Schatzk., αρ. 17), μέχρι Φεβρουαρίου 1321 (ανέκδοτο του Xénophon: Laurent, R.E.B., 6, 1948, 83). Ο Περγαμηνός απεβίωσε πριν τον Φεβρουάριο 1322 (A. Kullumus, 11, σ.18 / βλ. χωρίς χρονολογία A. Xénophon, 8, s.45, Xer., 21, σ.6= Schatzk., αρ. 28), και πιθανότατα πριν τον Αύγουστο 1321 (Α. Chilandar, 67, σ.18: ο Φαρισαίος, μόνος, πραγματοποίησε «αρτίως» μίαν απογραφή / βλ. Α. Zographou, 21, σ.26, του Δεκεμβρίου 1322). Η τελευταία πράξις του Φαρισαίου είναι του Μαΐου 1325 (ανέκδοτο του Xénophon που αναφέρεται πιο πάνω) και το πρώτο κείμενο όπου αναφέρεται ως αποβιώσας είναι σίγουρα του Σεπτεμβρίου 1334 (Α. Esphigmenou, 8, σ.13), βλ.  Α. Zographou, 18, σ.6, μη χρονολογημένο. – Η μόνη πιθανή χρονολόγηση για την πράξη μας είναι μεταξύ Σεπτ. 1320 και Σεπτ.1321, τουτέστιν η 4η ινδικτιών, και μάλλον μέσα στους έξι πρώτους μήνες της ινδικτιώνος. Σχετικά με το «βασιλικόν βιβλίον» των δύο απογραφέων, βλ. Α. Zographou, 44, σ.66. (σημ. μτφ.: νομίζω πως το “L” στη συνέχεια σημαίνει Ligne=Γραμμή )

               L. 1: Για Συμεών και Καλογρίκου, βλ. Xér., αρ. 10, σ.28 και 29, σημειώσεις. Για Κοσλά, cf. ibid. (restitution, σ.33). Όλα αυτά τα χωριά αναφέρονται στα πρακτικά, Xér., αρ. 18, καθώς και τα Γομάτου, Ρεβενίκια, Λέσκα. Αναφορά στο Κοσλά σε Α. Zographou, 5, σ.37 (πλησίον Ιερισσού). Το κείμενό μας προσφέρει κάποιες τοπογραφικές  εξακριβώσεις. Ειδικότερα αναφέρεται το χωριό Σιδηροκαύσια (σ.10,12), πολύ γνωστό μεταλλουργικό κέντρο στην περιοχή της Ιερισσού, cf. Binon, Xéropotamou, σελ. 136-9, Theocharides, Kalepanikia, σελ. 78 / idem, για το χωριό Λιβάδια (σ.16.17.18), βλ. Theocharides, σελ. 78 (βορειο-δυτικά της Ιερισσού?). Η ανάλυση του περιορισμού επιτρέπει να προσδιορίσουμε την επικράτεια της Ξηροποτάμου στα Κοντογρίκου-Συμεών-Κοσλά στην περιοχή βορείως της Ιερισσού, προς την ακτή και πιο δυτικά – τα Ρεβενίκια συνορεύουν με αυτή την περιοχή στα νότια και δυτικά, τα Λιβάδια στα βόρειο-δυτικά, τα Σιδηροκαύσια προς βορράν, η θάλασσα ανατολικά και βόρειο-ανατολικά, τα Γομάτου και Λέσκα στα ανατολικά και νότιο-ανατολικά. Στις πράξεις όπου αναφέρεται αυτή η επικράτεια, βλ. Introduction (Εισαγωγή), παρ. V.- Σε μερικές περιπτώσεις δεν γνωρίζει κανείς αν πρόκειται για τόπο ή για κύριο όνομα, βλ. σ.19 (μετάλλιον, βλ. Schatzk., σελ. 32) σ.44, (μυρσίναι). - Πολλά άγνωστα τοπωνύμια.

               L. 2: Λούστρα, “lavoir”, βλ. Πρακτικά Ιβήρων, Ευρετήριο

L. 6: λαγκάς, βλ. ibid. / υποδηλώνει μία χαράδρα, βλ. τοπωνύμιο «Λαγκάδα βαθεία», Θεοχαρίδης, σελ. 81

L. 16: Γραντζόν, όρος στην περιοχή του Γομάτου, βλ. Πρακτικά Ιβήρων, Α, σ.116

L. 24: Κορώνη, στην ανατολική ακτή, άγνωστο

L. 27: Κυριάννην (=Κυρ Ιωάννην), βλ. Α . Zographou, 52, σ.11 / 54, σ.13 (Ευρετήριο)

L. 29: για το όνομα του ποταμού, βλ. Vasmer, Die Slaven, σελ. 54, αρ. 321 (βλ. Τζέρκβιστα, όρος πλησίον Μελένικου, συμφώνως προς Α. Zographou), σελ. 61, αρ.43 (Τζερκίτσα/-στα)

L. 31: σημειώστε την μεταφορά « καταφρονεί»

L. 35: Υπατ(ί)ου? Τοπωνύμιο, βλ. Α. Zographou, 3, σ.11, 26 (αθωνική μονή), Πρακτικά Ιβήρων, Α, σ.43 (Στρυμών)

L. 36: Αλυπίου, βλ. σημείωση, Xér., αρ. 17, κανονική γραφή αυτής της εποχής

L. 38: «στοά» υποδηλώνει μνημειακή κρήνη

L. 49: Λέσκα είναι τοπωνύμιο, βλ. Xér., αρ. 18 D, σ.16, και A. Rossici, 20, Xér., αρ. 17, σελ 165 (αγρίδιον στην περιοχή Ρεβενικίων). Σλαβικό όνομα, κατά Vasmer, σελ. 163 (περιοχή Φλωρίνης). Βλ. σ.53 (λάκκον)

(ακολουθεί παράθεση του κειμένου ως έχει και φωτογραφιών)

/*/

Ανάλυση:

ταυτοποίηση των γεωγραφικών ορίων του περιορισμού (εκδοχή μου)

Χρήσιμες Πηγές :

1. "Thus, the identification of places remains aproblem. Another problem that still exists is the identification of the exactgeographical location of settlements. The tax registers make no mention at allof geographical locations, since the sources make no use of any units for themeasurement of distance in order to specify the geographical location of aplace. As a result, any minor relocations of settlements are not evident inthese sources. The historian must, therefore, seek other sources or researchmethods in order to determine the geographical location of a settlement thathe/she encounters in the Ottoman sources." «Οθωμανικά φορολογικά μητρώα και γεωϊστορία», Φωκίων Κοτζαγεώργης, Επίκουρος Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σελ 9 2. Κολοβός Α. Ηλίας, Χωρικοί και μοναχοί στην Οθωμανική Χαλκιδική, 15ος - 16ος αιώνας, διδακτορική διατριβή,
3. "Πίνακα τοπογραφίας του Αγιορείτικού παραγωγικού χώρου" Π.Θεοδωρίδη (Κληροομία τ.13 Θεσσαλονίκη, 1981)
4. Χάρτες Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού

/*/

Γλωσσάριο: 

* Στανούλαν Μέγαν και Αγραμάδες 
https://www.palaiochori.gr/2018/03/blog-post_67.html

* Κάκαβος :
α) όρος αυτός έχει την ίδια ετυμολογία με τη σούπα κακαβιά, εν τέλει από το αρχαιοελληνικό κακκάβη «τρίποδη χύτρα» (συνέχισε ως ουδέτερο *κακκάβιον > κακκάβι). 
β) με βάση την εκδοχή [α] η ΠΑΛΙΑ ΚΑΘΕΔΡΑ ΤΗΣ ΚΟΛΟΒΟΥ 

που εντοπίζει ο Θεοδωριδη Π.

μιλά ο Σμυρνάκης

και αναφέρει η Καραμανίδου Α.

γ) σημερινό Μετόχι "ΝΤΑΜΠΙΖ" της Μονής Ιβήρων, ? στρέμματα + τα 937,728 στρέμματα που με αναγκαστική απαλλοτρίωση χωρίς να προσφύγει η Μονή στο ΣΤΕ για ακύρωση, είναι ... "ο χώρος απόθεσης που θα δέχεται 23.500.000 τόνους βιομηχανικών αποβλήτων εμπλουτισμού από το μεταλλείο των Σκουριών". Νταμπίζ: dab-iz με (σλαβο)μακ. dab «βελανιδιά» και αλβ. (υποκοριστικό;) επίθημα -iz όπως στο αλβ. kurr-iz.  δ) Παραφθορά στο λατινικό Άκβα (Acqua) λόγω των πολλών υδάτων εκ των πηγών που την περιβάλλουν. (σλαβικής καταγωγής;). 

* Γραδίτσα = «Καστράκι» (βλ. νοτιοσλαβ./OCS gradъ «κάστρο» + υποκορ. -ica).
Μάλλον δεν υπάρχει θηλυκό νοτιοσλαβικό τοπωνύμιο *Grad-ica, νομίζω πως η κατάληξη -ίτσα μάλλον προέκυψε από παραφθορά του σλαβικού τοπωνυμίου από μεταγενέστερη μη σλαβική γλώσσα. Οι συνήθεις σλαβικοί τύποι είναι το αρσενικό υποκοριστικό *gord-ĭcĭ (βλ. Γαρδίκι και Graz Αυστρίας) και το ουδέτερο *gord-išče (ή «μεγάλο κάστρο» ή «παλιόκαστρο, ερειπωμένο κάστρο»).
Νοτιοσλαβικοί απόγονοι του *gord-ĭcĭ:
βουλγ., μακ. και σλοβεν. gradec
σρβ./κρ. gradac
Νοτιοσλαβικοί απόγoνοι του *gord-išče: Gradište και Gradišče (βλ. Gradisca d’Isonzo στα σύνορα Ιταλίας-Σλοβενίας = σλοβεν. Gradišče ob Soči).
Δυτικοσλαβικός κλάδος:
Οι Χουσίτες Τσέχοι Θαβωρίτες (περ. 1420) έκαναν κέντρο τους το παλιό/ερειπωμένο κάστρο Hradiště, το οποίο μετονόμασαν σε Θαβώρ (Tábor).
Tábor was initially called Hradiště hory Tábor (“fortified settlement of the Tábor mountain”). … In around 1270, a short-lived settlement called Hradiště (meaning “gord”) was founded, which was destroyed most likely in a rebellion against King Ottokar II of Bohemia in 1276.
ανατολικοσλαβικός κλάδος: *gord-išče > gorod-išče (βλ. τοπωνύμια Gorodišče Ρωσίας, Horodyšče Ουκρανίας κλπ).

Το τοπωνύμιο Gradec είναι σχετικά κοινό στη Σλοβενία ​​και προέρχεται από το σλοβενικό κοινό ουσιαστικό gradec «μικρός περιφραγμένος οικισμός» (το οποίο μόλις αργότερα ανέπτυξε τη σύγχρονη έννοια «κάστρο, κάστρο»). [Snoj, Marko. 2009. Etimološki slovar slovenskih zemljepisnih imen . Ljubljana: Modrijan and Založba ZRC, σελ. 149.]

Ωστόσο, ο γλωσσολόγος Anton Breznik (1881–1944) πρότεινε ότι σε αυτή την περίπτωση το όνομα προέρχεται από το σλοβενικό ουσιαστικό grod «rib, ridge», αναφερόμενος στη θέση του οικισμού σε μια κορυφογραμμή. [Simonič, Ivan. 1935. "Kočevarji v luči krajevnih in ledinskih imen." Glasnik Muzejskega društva za Slovenijo 16: 61–81 και 106–123, πίν. 63.] Το γερμανικό όνομα Grodetz προέρχεται από το σλοβενικό όνομα. [Petschauer, Erich. 1980. «Die Gottscheer Siedlungen – Ortsnamenverzeichnis». Στο Das Jahrhundertbuch der Gottscheer(σελ. 181–197). Klagenfurt: Leustik.]

* Γραντζόν: Ίσως από το πρωτοσλαβικό *granica «σύνορο».

* Καρατζάς: το ζαρκάδι (τουρκικά: karaca)

* Λοτσάνικο : επίθετο «Λο[ν]τσάνικο» κρύβεται το πρωτοσλαβικό εθνικό *Lǫčane «Λιβαδίτες/Κοιλαδίτες» (PSlav *lǫk-a «λιβάδι, κοίλωμα που μαζεύει νερό» + *-jane «-ίτες»), πρβ σρβ/κρ. Lučane/Lučani, πολ. Łączany, τσεχ. Lučany κλπ  

* Πιάβιτσα : Βλ. σρβ./κρ. pijavica και το τοπωνύμιο Pjavice της Σλοβενίας. Ο πρωτοσλαβικός όρος *pьjavica/*pьjavъka σημαίνει «βδέλλα» και «ρουφήχτρα» (νερού). [

* ρέμα το [réma] Ο48 : μικρός χείμαρρος με ανώμαλη κοίτη και ορμητική ροή· 

* Λέσκα: Πίσω από τα εν Ελλάδι τοπωνύμια Λέσκα ή Λιάσκα (ή Λιασκοβέτσι κλπ.) κρύβεται ο πρωτοσλαβικός όρος *lěska «φουντούκι». Ο ίδιος όρος κρύβεται πίσω από το τοπωνύμιο «Λεστινίτσα» της ταινίας Η κυρά μας η μαμή (PSlav *Lěšč-ĭnica > νοτιοσλαβ. Lešnica «Φουντουκότοπος»). Παρεμφερή τοπωνύμια είναι τα Leskovica, Leskovec/Leskovac, Leskovik κλπ.

* Σλίπιστον : Πίσω από το επίθημα -ιστον πολύ πιθανόν κρύβεται το πρωτοσλαβικό ουδέτερο επίθημα *-išče > -ište, το θέμα Σλιπ- ?. Θυμίζει το ρωσικό τοπωνύμιο Stolb-išče που είναι παράγωγο του πρωτοσλαβικού όρου *stŭlbŭ/stŭlpŭ «στύλος, πύργος» (πρβ. OCS stlŭpĭnikŭ > ρωσ. stolpnik «στυλίτης»).

* Μακουβίνα (Mak-ov-ina),

το οποίο σημαίνει «παπαρουνότοπος»:

PSlav *mak-ъ «παπαρούνα» και συλλογικό επίθημα -ov-ina όπως *buky «οξυά» >Buk-ovina «τόπος με οξυές» > Μποκ-οβίνα (Ηλείας) και dom-ъ «οίκος»> σρβ/κρ. dom-ovina «πατρίδα» (για την ακρίβεια “homeland”, «οικεία ήθη»), μακ. tatk-o «πατέρας» > tatk-ovina «πατρίδα».

Ομόρριζα σλαβικά τοπωνύμια είναι τα Makovo, Makovce, Makovište κλπ.

* Καμένα (δίκαια Ξηροποτάμου, ο Θεοδωρίδης το αναφέρει ως χωρίον το οποίο βορειότερα είχαν σιδηροακυσείαν και κατοίκους "καλυβίτες", πιθανολογεί δε ότι είναι το μετόχη Οζλιμνου Καταμονή στα Δεβελίκεια
ο παλιό σλαβικό όνομα Kamenica «Πέτρινος (ποταμός)» (PSlav *kamy/kamen- «πέτρα» + *-ica) διατηρήθηκε στην εγχώρια και τις γειτονικές σλαβικές γλώσσες: άνω σορβικό Kamjenica (rěka), τσεχικό Kamenice (řeka) κλπ.

[πηγή: smerdaleos],

Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις/αποδείξεις που ενισχύουν την εκδοχή ότι:

στην κορυφή του βουνού Καμήλα

ΒΡΊΣΚΕΤΑΙ

✅ το υστεροβυζαντινό/μεταβυζαντινό ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ

και

✅ η ΚΑΘΕΔΡΑ ΤΟΥ ΚΟΛΟΒΟΥ

ως περιοχή ΚΑΚΑΒΟΣ / ΣΙΔΗΡΟΚΑΥΣΤΟΥ.

βορειότερα το ΚΟΝΤΟΓΡΙΚΟΥ (η Χωρούδα κοντά στο Ρέμα Λοτσάνικο),

και πάνω από Κασαλούπων, η Σκορίβιτζαν περιοχή στις Σκουριές

Καστέλλι στη θέση Νέπωσι του Παλαιοχωρίου Χαλκιδικής,

ως Κάστρο ή Ποταμό του Προκρέντος ή Κοπρέντου,

ως Καστέλλι ή Κάστρο ή Επίσκεψις ή Καπετανίκιω της Αραβενικειας ή Ρεβενικείας ή Ραβενίτζης

ΚΑΙ ΟΤΙ η ΒΑ Χαλκιδική είναι η περιοχή ΣΙΔΗΡΟΚΑΥΣΙΑ ....

ΌΛΑ ΑΥΤΑ ΣΤΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ...

μετά ο ΣΟΥΛΤΑΝΟΣ ΣΕΛΙΜ ΕΊΔΕ ΑΝΑΠΤΥΞΗ !!!

[μια συνέχεια της εκδοχής στην περιοχή για το που διαχρονικά (Αγραμάδες) τοποθετούνται "Augea", "εξ Αρνών" και η "Chalkis" των Χαρτών/Γραπτών Πηγών;] ...https://www.palaiochori.gr/2022/12/blog-post_59.html

/*/

Δημοσίευση στα social media