ΟΙ LOCH

ΟΙ LOCH

Η Αυστραλέζα συγγραφέας και δημοσιογράφος Joice NanKivell ταξίδεψε στην Ευρώπη για να καλύψει τα γεγονότα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου. Το 1919 παντρεύτηκε τον Σκωτσέζο δημοσιογράφο και συγγραφέα Sydney Loch και μαζί συνέχισαν να ταξιδεύουν και να διαμένουν σε διάφορες χώρες του κόσμου θέλοντας να προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια (ανήκαν στη θρησκευτική ομάδα των Κουάκερων, ή Χριστιανών Φίλων). Σ’ ένα από τα ταξίδια τους πήγαν στη Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια έφτασαν ως την Ουρανούπολη. Το 1928 αποφάσισαν να εγκατασταθούν, αρχικά στο νησάκι της Αμμουλιανής και ύστερα στον πύργο του Προσφορίου, ο οποίος τους γοήτευσε.

Οι γεροντότεροι κάτοικοι της περιοχής τους θυμούνται ακόμη και λένε ιστορίες για τη «Μαντάμ» και για τον Sydney που βοήθησαν στις δύσκολες εποχές μετά από το σεισμό του 1932. Για το πώς έτρεχαν όλες τις ώρες της ημέρας να μοιράσουν φάρμακα στους πρόσφυγες και τις νύχτες έπαιρναν τα φαναράκια τους και επισκέπτονταν τα σπίτια των ανθρώπων που είχαν ανάγκη. Η μεγάλη τους συμβολή ήταν στο θέμα των υφαντών, καθώς ο Loch έκανε σχέδια με βάση μοτίβα από τοιχογραφίες του Αγίου Ορους και περσικά χαλιά και η Joice έδειξε στις γυναίκες των Μικρασιατών προσφύγων, που ήταν ήδη έμπειρες στην ύφανση, πώς να βάφουν το μαλλί με φυσικά χρώματα. Και οι δυο πέθαναν στην Ουρανούπολη, ο Sydney το 1954 και η Joice το 1982, στα 95 της χρόνια.

http://www.dimosaristoteli.gr/gr/sights/prosforiou-tower

**********************************************************

Η μεγαλοψυχία του ζεύγους Λοκ

του  Σ. Χατζημανώλη

Την ιστορία του ζεύγους Σίδνεϊ και Τζόις Λοκ Νάκιβελ, ενός Λονδρέζου μεγαλωμένου στη Σκωτία και μιας Αυστραλής από το Κουίνσλαντ, που βοήθησαν χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία το 1922, δεν την γνωρίζουν πολλοί Έλληνες και Αυστραλοί.

Οι Λοκ αφιέρωσαν τη ζωή τους στους πρόσφυγες, βοηθώντας, μεταξύ άλλων, Πολωνούς, Εβραίους και Έλληνες, μετά τον Α' αλλά και Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένα ζευγάρι που για δεκαετίες βοηθούσε να σωθούν χιλιάδες πρόσφυγες στην κατεστραμμένη από τον πόλεμο Ευρώπη, που έσωσε χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες σε μια απομακρυσμένη γωνιά της Ελλάδας

Την ιστορία τους έφερε ξανά στη δημοσιότητα ο «Νέος Κόσμος» παίρνοντας στοιχεία από μια πρόσφατη διάλεξη του δρ Παναγιώτη Διαμάντη, καθηγητή Μελετών Γενοκτονίας στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας Σίδνεϊ και διευθυντή του Αυστραλιανού Ινστιτούτου για το ολοκαύτωμα.

Όπως ανέφερε ο κ. Διαμάντης, το ζευγάρι Λοκ εγκαταστάθηκε το 1920 σ' έναν μεσαιωνικό πύργο στην Ουρανούπολη της Χαλκιδικής - ένα χωριό που χτίστηκε από Μικρασιάτες πρόσφυγες. Οι Λοκ αναζωογόνησαν την ταπητουργία (χαλιά) στο παραθαλάσσιο αυτό χωριό, με σχέδια εμπνευσμένα από τα κοντινά μοναστήρια του Αγίου Όρους. Ένα από αυτά τα χαλιά με την ονομασία «Δημιουργία», εκτίθεται σήμερα στο Μουσείο Powerhouse του Σίδνεϊ.

«Θέλω οι Έλληνες και οι Αυστραλοί να καταλάβουν το μήνυμα της ιστορίας της γενοκτονίας, όχι αναγκαστικά μέσω του πολέμου και του αίματος, αλλά και έξω από τον πόλεμο. Και, επίσης, από την αυστραλιανή άποψη, μέσω της συμβολής του ζευγαριού Λοκ», λέει ο κ. Διαμαντής και σημειώνει ότι η ιστορία των Λοκ και των χαλιών του πύργου της, είναι ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια των σχέσεων μεταξύ Αυστραλίας και Ελλάδας.

«Τέτοιες "ξεχασμένες" ιστορίες συνιστούν ισχυρά εργαλεία στην προώθηση της αλήθειας σχετικά με αυτά τα εθνικά θέματα, όπως είναι η ταυτότητα και η πολιτιστική κληρονομιά της Μακεδονίας. Επιδιώκουμε να κάνουμε την ελληνική ιστορία της Μακεδονίας μέρος της ευρύτερης αυστραλιανής ιστορίας, μέσα από τη φωνή των Αυστραλών», εκτιμά ο καθηγητής

Η συμπόνια ήταν αυτό που έκανε την Τζόις να εξελιχθεί σε εκπαιδευμένη νοσοκόμα για δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες - για Εβραίους, Πολωνούς, Έλληνες... Νοσοκόμα και ακτιβίστρια, η Τζόις ήταν, επίσης, συγγραφέας δέκα βιβλίων, μία από τις πρώτες γυναίκες δημοσιογράφους στην Αυστραλία, αλλά και σχεδιάστρια ταπήτων (χαλιών).

Μετά την ένταξή τους στην Εταιρεία των Φίλων "Κουάκεροι" και με την όλη βοήθεια που προσέφεραν στους πρόσφυγες κατά τη διάρκεια της αποστολής τους στην Πολωνία, το ζευγάρι μετακόμισε στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 1920, με σκοπό να βοηθήσει 150.000 Έλληνες πρόσφυγες που διέφυγαν από τις τουρκικές διώξεις. Στο διάστημα αυτό, το μικρό παραθαλάσσιο χωριό της Ουρανούπολης, στο τρίτο πόδι της Χαλκιδικής, δημιουργήθηκε από πρόσφυγες που το 1923 ήρθαν από την Μικρά Ασία, από τα Μαρμαρονήσια και την Καισαρεία, φέρνοντας μαζί τους την τέχνη της ταπητουργίας και της ύφανσης. Το ζευγάρι έσωσε το χωριό από την πείνα, με την ανάπτυξη μιας οικοτεχνίας ύφανσης χαλιών με το όνομα «Τα Χαλιά Πύργος». Καθώς οι πρόσφυγες δεν είχαν τις κατάλληλες τεχνικές, η κυρία Λοκ τους βοήθησε να φτιάξουν ένα εργαστήρι αργαλειών στο οπλοστάσιο του Πύργου, δείχνοντάς τους καινούργιες τεχνικές. Το αποτέλεσμα ήταν όμορφα χειροποίητα χαλιά, υφασμένα από γούνα κατσίκας. Αρχικά, ως σχέδια χρησιμοποιούσαν τα βυζαντινά μοτίβα από τοιχογραφίες και χειρόγραφα, που φωτογραφήθηκαν από τον κ.Λοκ σε διάφορα μοναστήρια του Αγίου Όρους.

Η κ. Λοκ δίδαξε τους κατοίκους του χωριού πως να βάφουν με φυσικά χρώματα που έφτιαχνε η ίδια από λουλούδια. Έτσι στο μικρό χωριό, που από το 1018 ανήκε στη μονή Βατοπεδίου και ονομαζόταν Προσφόριον, γεννήθηκε η τέχνη της ταπητουργίας, κάτι που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανοικοδόμηση της ζωής των χωρικών. Τα γνωστά «χαλιά Ουρανούπολης» πουλιόνταν σε υψηλές τιμές στην αγορά της Αθήνας.

Το 1928, το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στο παλιό βυζαντινό πύργο του χωριού, γεγονός που σημάδεψε την ιστορία της Ουρανούπολης. Ο διάσημος πύργος, που ήταν το βασικό κτίριο του μετοχίου Προσφόριον της μονής Βατοπεδίου, χτίστηκε πριν από το 1344, φιλοξένησε τον Επίσκοπο Θεσσαλονίκης, Ιωάννη Παλαιολόγο, το 1379, και το 1986 ο Πύργος μαζί με τον αρσανά περιήλθε στην κατοχή του Υπουργείου Πολιτισμού. Tο ζεύγος διέμεινε στο Πύργο μέχρι το θάνατό τους (1952 και 1982 αντίστοιχα).

Η κατασκευή χειροποίητων χαλιών στην Ουρανούπολη συνέχισε μέχρι το θάνατο της Τζόις Λοκ, το 1982.

Πώς γίνεται να ξεχαστεί μια τέτοια φιλανθρωπική ιστορία;

«Ως Έλληνες της Αυστραλίας, ποτέ δεν έχουμε προωθήσει την ιστορία των Λοκ εδώ. Ήμασταν εντελώς απορροφημένοι με άλλα πράγματα, αντί με την πραγματική κληρονομιά των Ελλήνων και Αυστραλών που μοιραζόμαστε. Όταν ο Ελληνικός λαός χρειαζόταν βοήθεια, το ζευγάρι Λοκ ήταν εκεί, στην άλλη άκρη του κόσμου, να τον βοηθήσει. Ποτέ δεν επέστρεψαν στην Αυστραλία και ο τάφος τους βρίσκεται στην Ελλάδα» λέει ο δρ Διαμάντης.

«Το ζευγάρι Loch είναι η άλλη όψη του νομίσματος - από τη μία πλευρά είναι η Ελληνική διασπορά στην Αυστραλία, από την άλλη - οι Αυστραλοί στην Ελλάδα. Αυτή η ιστορία συμπληρώνει όσα έχουμε κάνει εμείς οι Έλληνες στην Αυστραλία, τα τελευταία 200 χρόνια. Η προσφορά των Λοκ συμπληρώνει την αυστραλιανή ιστορία μας» καταλήγει.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ

******************************************************************************

Μια Αυστραλή συγγραφέας στην Ελλάδα

Του Φαιδωνα Χατζηαντωνιου

Τελειώνοντας οι Βαλκανικοί και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, μπήκε σε εφαρμογή το σχέδιο της Κοινωνίας των Εθνών για την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Την ίδια εποχή μία ομάδα Κουάκερων έφτανε στην Ελλάδα για να βοηθήσει στην αποκατάσταση των προσφύγων. Ανάμεσά τους το ζεύγος Λοκ, δημοσιογράφοι με συγγραφικό έργο και ιδιαίτερη ευαισθησία σε πολιτικοκοινωνικά θέματα. Την πολυτάραχη ζωή τους περιγράφει η Τζόις Λοκ στην αυτοβιογραφία της (Joice NanKivell Loch, «A Fringe Of Blue», Murray 1968).

Ο Σκωτσέζος Σίντνεϋ Λοκ και η Αυστραλή σύζυγός του έφτασαν στην Ευρώπη προερχόμενοι από την Αυστραλία, αρχικά για να καλύψουν δημοσιογραφικά τον αγώνα της ανεξαρτησίας των δημοκρατικών Ιρλανδών. Με την ίδρυση της Ιρλανδίας, το 1921, πήγαν στην Πολωνία, όπου, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, κατέφταναν κύματα ξεριζωμένων πολωνικών πληθυσμών από τα ανατολικά. Οι Λοκ εντάχθηκαν στις ομάδες των Κουάκερων που ήδη από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ανέπτυσσαν έντονη δραστηριότητα στο έργο περίθαλψης και αποκατάστασης τεσσάρων εκατομμυρίων εξαθλιωμένων προσφύγων. Ενώ έκλειναν οι πληγές της Πολωνίας, άνοιγε στην Ελλάδα η πληγή της Μικρασιατικής Καταστροφής. Οι Λοκ ήρθαν στη Θεσσαλονίκη, στη νεοϊδρυμένη Αμερικανική Γεωργική Σχολή, όπου προσέφεραν τις υπηρεσίες τους για την αποκατάσταση των Ελλήνων προσφύγων που κατέφταναν με πλοία στην Επανομή και στην Καλαμαριά.

Ο Πύργος του Προσφορίου

Η γνωριμία με το Προσφόρι, τη σημερινή Ουρανούπολη, έγινε όταν ο Σίντνεϋ ανακάλυψε το Αγιον Ορος και αποφάσισε «να μελετήσει τη θαυμαστή μοναστική πολιτεία, έναν κόσμο μυστηρίου και ανείπωτης ομορφιάς». Σύντομα απέκτησαν μονιμότερη σχέση με τον τόπο. «Το 1928 ο σύζυγός μου και εγώ πήγαμε να μείνουμε στα σύνορα του Αγίου Ορους σε ένα μεγάλο βυζαντινό πύργο, ο οποίος υπήρξε μετόχι της Μονής Βατοπεδίου», αναφέρει σε ένα κείμενό της η Τζόις. «Η ελληνική κυβέρνηση είχε πάρει τη γη από το μοναστήρι και εγκατέστησε εκεί μια μικρή ομάδα προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Φτάσαμε την ίδια περίοδο με πολλούς από τους χωριανούς. Εκείνοι εγκαταστάθηκαν σε μικρά σπίτια που είχαν χτιστεί για την περίσταση. Εμείς πήγαμε στον πύργο. Το σκεφτήκαμε σαν μια προσωρινή εγκατάσταση, αλλά γοητευτήκαμε τόσο πολύ από τον παλιό πύργο και πειστήκαμε ότι μόνο εμείς θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε το χωριό, κι έτσι μείναμε μόνιμα».

Τα αγιορείτικα χαλιά

Η ζωή στο χωριό ήταν δραματική. «Μια μέρα μας ζήτησαν να πάμε να δούμε έναν άνθρωπο, ο οποίος, καθώς διαπιστώσαμε με τρόμο και κατάπληξη, πέθαινε από ασιτία. Μόνο τότε συνειδητοποιήσαμε ότι οι άνθρωποι ήταν τόσο φτωχοί που τους ήταν οικονομικά αδύνατον να θρέψουν τον γέρο. Αυτός ήταν σχεδιαστής χαλιών στην Τουρκία. Τους δώσαμε παραγγελία για ένα χαλί. Ο γέρος δεν έζησε για να το δει τελειωμένο, αλλά η οικογένειά του δούλεψε σ' αυτό. Ετσι δημιουργήθηκε το πρώτο χαλί της βιοτεχνίας του Πύργου». Η Τζόις σκέφτηκε ότι δεν είχε νόημα να φτιάξουν τουρκικά χαλιά σε ένα ελληνικό χωριό. «Ο σύζυγός μου, πηγαίνοντας στα μοναστήρια, φωτογράφιζε βυζαντινά σχέδια. Αποφασίσαμε ότι έκαναν για χαλιά και ότι ενδεχομένως μπορούσαμε να αναπτύξουμε μία ταπητουργία στο χωριό, που ίσως συγκινούσε τους εραστές της ελληνικής τέχνης. Οι γριές θα έγνεθαν μαλλί και θα συνέβαλλαν στην οικογενειακή οικονομία». Το στήσιμο της βιοτεχνίας συνάντησε δυσκολίες, αλλά «η μεγαλύτερη αντίδραση ήρθε από τους ίδιους τους χωριανούς. Είχαν συντηρητική αντίληψη για τα χαλιά και θεωρούσαν τα νέα σχέδια απαίσια». Παράλληλα η Τζόις, με τη βοήθεια της Παρασκευούλας, της μαμής του χωριού, προχώρησε στην προετοιμασία φυτικών βαφών από τη χλωρίδα της περιοχής, ιδέα που οι χωριανοί βρήκαν τελείως παράλογη. Τελικά τα χαλιά εκτέθηκαν στην πρώτη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης, κερδίζοντας το Μεγάλο Βραβείο. «Οι χωριανοί εξεπλάγησαν. Δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι εκείνες οι σιχαμάρες, όπως τις αποκαλούσαν, μπορούσε να τις προσέξει κανείς, αλλά δεν πρόφταιναν πια τις παραγγελίες που άρχισαν να πέφτουν βροχή». Στα χαλιά χρωστάνε οι πρώτοι πρόσφυγες της Ουρανούπολης την επιβίωσή τους. Μέχρι που ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η ταπητουργία του Πύργου διακρίθηκε σε πολλές εκθέσεις σε όλο τον κόσμο, ενώ η συλλογή εμπλουτίστηκε και με άλλα αγιορείτικα θέματα αλλά και με σχέδια από τη λαϊκή τέχνη των Αβορίγινων της Αυστραλίας.

Αυστραλιανή δωρεά

Σήμερα ο Πύργος του Προσφορίου, κτίριο του Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου, αποκατεστημένος από τη 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, έχει μετατραπεί σε μουσείο με αντικείμενα κλασικής και βυζαντινής εποχής. Σε ένα δωμάτιο εκτίθενται προσωπικά αντικείμενα του ζεύγους Λοκ, όμως το μεγαλύτερο μέρος του σημαντικού αρχείου τους (βιβλιοθήκη, φωτογραφικό υλικό, χαλιά) και η παλιά επίπλωση έχουν μεταφερθεί σε αποθήκες. «Ισως αξιοποιηθούν στο μέλλον», λέει συγκρατημένα ο προϊστάμενος της Εφορείας, κ. Γιάννης Ταβλάκης. Στις 6 Ιουλίου, σε μία λιτή αλλά φορτισμένη τελετή που οργανώθηκε στο προαύλιο του Πύργου, ο πρέσβης της Αυστραλίας, κ. Πωλ Τάι, παρέδωσε στην 10η ΕΒΑ ένα σπάνιο ουρανουπολίτικο χαλί σχεδιασμένο από την Τζόις, δωρεά του Συμβουλίου Τεχνών της Αυστραλίας, το οποίο παρουσιάζει την ιεροτελεστία ενηλικίωσης νεαρών Αβορίγινων, από μία προϊστορική βραχογραφία. «Θα ήθελα να ευχαριστήσω την 10η ΕΒΑ που αφιέρωσε τμήμα του καταπληκτικού αυτού μουσείου, αναγνωρίζοντας έτσι το έργο που η Τζόις ΝανΚίβελ Λοκ πρόσφερε στην κοινότητα της Ουρανούπολης», είπε ο κ. Τάι στην ομιλία του, προσθέτοντας: «Η Αυστραλία αισθάνεται πολύ περήφανη που κάποιος πολίτης της τιμάται στο μουσείο αυτό και χαίρεται που μπορεί κατ' ελάχιστο να συμβάλει στη συλλογή του».

Ζωντάνεψαν οι μνήμες

Την τελετή παρακολούθησαν παλιοί φίλοι των Λοκ, αλλά και αρκετές από τις κοπέλες της βιοτεχνίας χαλιών, ηλικιωμένες γυναίκες πια. Παρούσα βέβαια και η γλυκύτατη κυρία Φανή, που η φωτογραφία της σε νέα ηλικία φιγουράρει στην αυτοβιογραφία της Τζόις με τη λεζάντα: «Η Φανή Μητροπούλου που διοικεί εμένα και τον πύργο». Αργότερα στο σπίτι της η κ. Φανή ξεφύλλιζε το παλιό ογκώδες δειγματολόγιο, προϊόν πολύχρονης προσωπικής έρευνας, με τα πολύχρωμα νήματα, τα φύλλα από τα φυτά που χρησιμοποιούσαν στις βαφές και πολύτιμες σημειώσεις.

Αναπτυσσόμενο τουριστικό θέρετρο

Σήμερα η Ουρανούπολη δεν θυμίζει πια προσφυγικό χωριό. Είναι ένα δυναμικά αναπτυσσόμενο τουριστικό θέρετρο με μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται αυτοσχεδιάζοντας γύρω από την εκμετάλλευση ενός μοναδικού πόλου έλξης, του Αγίου Ορους. Η ανοικοδόμηση ήδη ξεφεύγει από την κλίμακα που είχε ισορροπήσει τόσες δεκαετίες, τα μεγέθη εκρήγνυνται, οι όγκοι ξεχειλίζουν, όλο και μεγαλύτερες ξενοδοχειακές μονάδες παίρνουν τις ανηφοριές καλύπτοντας τους γύρω λόφους, η ανοικοδόμηση πέρασε στα αντίπερα νησιά. Πρόκειται για μια παθητική εξέλιξη. Αναρωτιέται κανείς γιατί ο κατά τα άλλα δραστήριος γυναικείος σύλλογος της Ουρανούπολης δεν αποφασίζει να αναβιώσει σήμερα τη δημιουργική παράδοση της ευεργετικής ταπητουργίας που εμπνεύστηκε και έστησε η Τζόις ΝανΚίβελ Λοκ, αυτή η φωτισμένη και χειραφετημένη Αυστραλή Ουρανουπολίτισσα.

http://www.kathimerini.gr/264994/article/politismos/arxeio-politismoy/mia-aystralh-syggrafeas-sthn-ellada