Η επανάσταση Τσάμη Καρατάσου 1854 και το Παλαιοχώρι Χαλκιδικής

Μτφ. Κατερίνα Μήτσιου, αρχιτέκτων

No 25, Θεσσαλονίκη 24 Μαΐου 1854

Κύριε Υπουργέ,

Όπως πληροφόρησα την Εξοχότητά σας  με την επιστολή μου της 18^ης αυτού του μηνός, ο Έλλην αρχηγός Τσάμης Καρατάσος δεν μπόρεσε να λάβει άδειαν εισόδου στις μονές του Αγίου Όρους και θα του ήταν αδύνατον να εισχωρήσει εκεί δια της βίας, αν και θα είχε παρόμοια  διάθεση, εφόσον αυτές οι μονές είναι πραγματικά φρούρια. Απεσύρθη λοιπόν εις τα υψώματα της Γκομίτζας (?), από όπου επέτυχε να διατηρεί επαφές στο Άγιον Όρος  με υπηρέτες, αγωγιάτες, βαρκάρηδες και εργαζομένους πάσης φύσεως, οι οποίοι εξαρτώνται λίγο ως πολύ από τις μονές. Μη θεωρώντας  τη θέση Γκομίτζα (Κομίτσα) αρκετά ισχυρή, την εγκατέλειψε για να μεταβεί στα χωριά Λαριγκόβι (Αρναία), Παλαιοχώρι και Νοβοτσελο (Νεοχώρι), αφού στρατολόγησε μεταξύ των υπηρετών των μονών περίπου 300 άνδρες. Η ομάδα του εξ άλλου μεγάλωσε με ορισμένους  Έλληνες που αποβιβάσθηκαν πρόσφατα παρά  τις τουρκικές περιπολίες. Φαίνεται πως το σχέδιό του είναι να προχωρήσει από τα πλησίον της Θεσσαλονίκης όρη και κατόπιν να κατέβει στην πεδιάδα, μέσα σε μία νύχτα, για να πάει να συναντήσει, στην άλλη πλευρά του ποταμού Βαρδάρη, τις ομάδες που βρίσκονται προς την πλευρά του Ολύμπου ή της Ελασσόνας και των Σερβίων. Οι φήμες λένε πως η ομάδα του Τσάμη Καρατάσου ανέρχεται, μετά τις πρόσφατες στρατολογήσεις, σε δύο χιλιάδες άνδρες, αλλά αυτός ο αριθμός είναι εξόχως υπερβολικός. Μπορούμε να τον μειώσουμε σε 900 άνδρες και ίσως και αυτό είναι πολύ. Ο Τσάμης Καρατάσος, ακολουθούμενος  εκ του πλησίον από τους Τούρκους, πρέπει να αρνήθηκε να ξεσηκώσει τους χριστιανούς της Μακεδονίας και στόχος του σήμερα είναι να φθάσει στην Θεσσαλία ή ακόμη και να καταφύγει στην Ελλάδα, αν είχε επαρκείς πόρους διαφυγής δια θαλάσσης. Το τελευταίο τάγμα τακτικών που είχε απομείνει στην Θεσσαλονίκη έφυγε χθες, δια θαλάσσης, επί τουρκικού ατμοπλοίου για να αποβιβασθεί σε τόπους που κατέχουν οι Έλληνες και οι επαναστάτες. Ο Χατζηταϊρ Μπέης, μέλος του ανωτέρου συμβουλίου της επαρχίας, και ο Επίσκοπος Κασσάνδρας επίσης έφυγαν:  πηγαίνουν στο  Άγιον Όρος  προκειμένου να διεξαγάγουν έρευνα για την συμπεριφορά των μοναστηριών, που οι τουρκικές αρχές κατηγορούν ότι προμήθευσαν τρόφιμα στον Καρατάσο.

Οι ομάδες  Ελλήνων και επαναστατών που κατείχαν, στην Θεσσαλία, τα περίχωρα του Βόλου και τον ορεινόν όγκο του Πηλίου, υπό την αρχηγία των Φιλάρετου και Χρόνη, μη βρίσκοντας πλέον στους ομόθρησκούς τους ραγιάδες τις ίδιες εξυπηρετήσεις όπως στο παρελθόν για την εξεύρεση τροφής, εγκατέλειψαν αυτές τις θέσεις για να μεταφερθούν στον Όλυμπο. Ένα γράμμα που έγραψε η Κατερίνα, στους πρόποδες του Ολύμπου κοιτώντας προς τον κόλπο της Θεσσαλονίκης, αναγγέλλει πράγματι ότι ομάδες Ελλήνων και επαναστατών εμφανίσθηκαν στα περίχωρα αυτής της κωμόπολης.

Έμαθα μόλις ότι στην Καλαμπάκα, στις υπώρειες  της Πίνδου  προς την Θεσσαλία, στον δρόμο που έρχεται από το Μέτσοβο, μάχονται ακόμη με λύσσα.

Με σεβασμό  κλπ.

Νο 26, Θεσσαλονίκη 31 Μαΐου 1854

Κύριε Υπουργέ, Εξέθεσα στην Εξοχότητά σας, με την επιστολή μου της 24^ης τρέχοντος μηνός, την κατάσταση των Ελλήνων και των επαναστατών στην Χαλκιδική.  Έκτοτε, ο αρχηγός τους, Τσάμης Καρατάσος, επανέκτησε την αρχική του θέση στην Γκομίτζα (Κομίτσα) όπου κατελάμβανε, με 600-700 άνδρες, τους τρεις οίκους (…) που εξαρτώνται από τις αγιορείτικες μονές. Εκεί ήταν συγκεντρωμένο ένα απόθεμα τροφίμων και πολεμοφοδίων. Εξ άλλου είχε τοποθετήσει ένα σώμα περίπου 200 ανδρών μέσα στα χωριά Λαριγκόβι (Αρναία), Παλαιοχώρι και Νοβοτσέλο (Νεοχώρι). Ο Πασάς της Θεσαλονίκης έμαθε χθες ότι οι τούρκικες ομάδες  είχαν τελικώς επιτεθεί στους  Έλληνες και τους εξεγερμένους της Γκομίτζας  και ότι είχαν καταλάβει αυτή τη θέση μετά από πολύωρη μάχη. Το απόθεμα τροφίμων και πολεμοφοδίων του Τσάμη Καρατάσου, τα αντικείμενα εξοπλισμού του, μεταξύ άλλων 7οο καπότες ή πανωφόρια, όπλα και δύο σημαίες, έμειναν στην κυριαρχία των Τούρκων. Έστειλαν εδώ μερικά τουφέκια, τις δύο σημαίες, τις σφραγίδες του Έλληνα αρχηγού και μερικά από τα χαρτιά του, μεταξύ των οποίων εμφανίζονται λεπτομέρειες μηνυμάτων του προς την ελληνική κυβέρνηση. Εννενήντα Έλληνες ή εξεγερμένοι σκοτώθηκαν στη μάχη της Γκομίτζας και διακόσιοι ενόσω το έσκαγαν και διασκορπίζονταν στα βουνά. Σύμφωνα με τις ενημερώσεις που στάλθηκαν στον Πασά της Θεσσαλονίκης ο αρχηγός Τσάμης Καρατάσος και οι περισσότεροι από τους φυγάδες πρέπει να κατέφυγαν στην επικράτεια του Αγίου Όρους. Δύο ραγιάδικες γολέττες, παραπάνω από ύποπτες, πιάστηκαν εξ άλλου από τούρκικα καταδρομικά, η μία στον Άγιο Νικόλαο και η άλλη στο μικρό λιμάνι της Δάφνης, στον κόλπο του Αγίου Όρους, και οδηγήθηκαν στον Βόλο, κέντρο του οθωμανικού ναυτικού σταθμού.

Με τις επιστολές μου των 10, 13 και 18 αυτού του μηνός  ενημέρωνα την Εξοχότητά σας για τις τελευταίες εναλλασσόμενες κινήσεις των ελληνικών ομάδων στη Θεσσαλία, άλλοτε υποχωρώντας, άλλοτε προχωρώντας για να υποχωρήσουν ξανά. Αυτές οι ταλαντεύσεις κατέληξαν εν τέλει σε μία γενική επίθεση από τις πιο ισχυρές. Την περασμένη Παρασκευή, 26 αυτού του μηνός, ένα επείγον μήνυμα έφθασε εδώ μαζί με τα τηλεγραφήματα του Πασά της Λάρισας προς εκείνον της Θεσσαλονίκης. Να η περίληψη του περιεχομένου του:

«Οι Έλληνες και οι εξεγερμένοι επιτέθηκαν και πάλι στις παρυφές της πεδιάδας της Θεσσαλίας σε οκτώ διαφορετικά σημεία, αριθμώντας 30.000 (αριθμός που βρίσκω υπερβολικόν). Ο Σελίμ Πασάς, επικεφαλής αιγυπτιακών στρατευμάτων, περικυκλώθηκε στην Καλαμπάκα, μεταξύ Τρικάλων και Πίνδου, από τις ομάδες του Γρίβα και κατατροπώθηκε ολοκληρωτικά, σε βαθμό που το πυροβολικό του, οι σκηνές του, οι άμαξες και όλες του οι αποσκευές έπεσαν στα χέρια των ξεσηκωμένων.»

Φαίνεται πως ο Σελίμ Πασάς, χωρίς τρόφιμα και κυρίως χωρίς πολεμοφόδια και μη έχοντας καταφέρει να φθάσουν εγκαίρως τα μηνύματά του στην Λάρισα, προσπάθησε ν’ ανοίξει δρόμο με τις ξιφολόγχες  εγκαταλείποντας τα πυροβόλα και τις αποσκευές του. Αλλά μία επιστολή που έλαβα σήμερα από τον Βόλο με κάνει να ελπίζω πως αυτή η αποτυχία δεν είναι όσο τρομερή θεώρησε ο πασάς της Λάρισας στην αρχή. Πράγματι στον Βόλο διαδιδόταν η φήμη πως το ιππικό που έστειλε ο πασάς της Λάρισας μόλις έμαθε την κατάσταση των Αιγυπτίων έφθασε εγκαίρως για να τους απεγκλωβίσει και να τους βοηθήσει να ξαναπάρουν τα κανόνια και τις σκηνές τους. Αυτή η μάχη της Θεσσαλίας που, παρά τη συμπάθεια των ελλήνων ραγιάδων για τους Έλληνες (τους οποίους θεωρούν συμπατριώτες τους), είχε κυρίως διατηρήσει τον χαρακτήρα μιας εισβολής μάλλον παρά ενός ξεσηκωμού, αρχίζει σήμερα ν’αλλάζει όψη. Οι πληθυσμοί ραγιάδων, των οποίων τα τρόφιμα έχουν εξαντληθεί από τους  Έλληνες, και στη συνέχεια λεηλατήθηκαν, κάηκαν και λυντσαρίσθηκαν από τους βασιβουζούκους  ή ατάκτους, βρίσκονται έτσι μεταξύ σφύρας και άκμονος και έχουν περιέλθει σε απόγνωση. Καθώς  βρίσκονται μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων, αυτοί οι πληθυσμοί , αν η κατάσταση συνεχιζόταν, θα αποφάσιζαν εν τέλει να προσχωρήσουν στους Έλληνες. Έτσι η αποβίβαση στην Ελλάδα ενός τμήματος της μεραρχίας  Forcy είναι ένα πολύ ευτυχές και πρόσφορο εγχείρημα. Ο κύριος Bourée, συνοδευόμενος από έναν βοηθό εκστρατείας του στρατηγού, έφθασε στον Βόλο στις 28, και αναχώρησε για Λάρισα, με καλή συνοδεία, το πρωί της 29^ης. Ελπίζουμε ότι οι Έλληνες και όσοι από τους ραγιάδες έχουν ήδη ενταχθεί στις τάξεις τους θα ανοίξουν επί τέλους τα μάτια τους. Το ατμόπλοιο «le Héron» και το μπρίκι «L’Olivier» θα αναχωρήσουν από τον Βόλο για να πάνε στην  Χαλκιδική να καταλάβουν τα ελληνικά πολεμικά πλοία που βρίσκονται εκεί.

Ο Σούρια Μπέης, γυιός του Οσμάν Πασά, έφθασε εδώ από την Κωνσταντινούπολη, την Δευτέρα 29 τρέχοντος μηνός, απεσταλμένος της Υψηλής Πύλης για να ακολουθήσει την οδηγία σχετικά με τη σφαγή των πριμάτων του Πολυγύρου. Μου παρουσιάσθηκε σήμερα το πρωί, και επωφελήθηκα της ευκαιρίας για να επιμείνω ενώπιόν του για την ανάγκη να αποτελέσει αυτό ένα παράδειγμα.

Με σεβασμό κλπ.