Ζορμπάς και Μεταλλείο Αξιούπολης

Εισαγωγικά: Έχει γραφεί και έχει λεχθεί πως ο Αλέξης Ζορμπάς, ο κεντρικός ήρωας στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, εργάστηκε στα Μεταλλεία της Πηγής Αξιούπολης. Γραπτή αναφορά έχουμε από την αρχαιολόγο του Νομού μας (Κιλκίς) Θώμη Σαββοπούλου και προφορική από τον γιατρό, τέως Δήμαρχο και τέως Αντινομάρχη Κιλκίς Αναστάσιο Αμανατίδη, μελετητή και γνώστη της ιστορίας (ποντιακής, τοπικής, γενικότερα ελληνικής κλπ).

Η Σαββοπούλου στην εργασία της «Αρχαιολογική περιήγηση στο Νομό Κιλκίς, από το προϊστορικά μέχρι τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας – Περιφερειακή Ενότητα Κιλκίς, σ. 56-57, Κιλκίς 2015»,σημειώνει: «… Πόλος έλξης των φυσιολατρών αποτελεί και η δημιουργία μιας τεχνητής λίμνης έκτασης 2 χλμ μήκους, με βάθος μέχρι 35 μέτρα, γνωστής ως λίμνη Μεταλλείου, σε ένα δασοσκέπαστο τόπο, κοντά στην Αξιούπολη.

Η εκμετάλλευση των μεταλλείων συνδέεται με την εγκατάσταση των Γάλλων κατά τη διάρκεια του Α΄ Π.Π. στη Γουμένισσα, αλλά και με τον Καζαντζακικό ήρωα, τον Ζορμπά, που ήταν υπαρκτό πρόσωπο και έδρασε στην περιοχή, πριν επιχειρήσει να μεταλαμπαδεύσει τις μεταλλουργικές του εμπειρίες στην Κρήτη. Στοές από τα μεταλλεία είναι ορατές και σήμερα, αλλά ήταν πολύ περισσότερες πριν από την κατάκλιση του ταμιευτήρα με την κατασκευή του φράγματος.…».

Ο Αναστάσιος Αμανατίδης, αναφερόμενος στον Αλέξη Ζορμπά (Ιανουάριος 2017), επεσήμανε, πως εργάστηκε την περίοδο του μεσοπολέμου στο Μεταλλείο Αξιούπολης, εκεί όπου σήμερα είναι η ομώνυμη λίμνη. Πρότεινε να δοθεί στη λίμνη το όνομα «Αλέξης Ζορμπάς» για να προβληθεί και να προσελκύσει επισκέπτες η περιοχή.

Έχοντας τα παραπάνω υπόψη προσπαθήσαμε να διερευνήσουμε, αν και πότε ο Αλέξης Ζορμπάς εργάστηκε στο Μεταλλείο Αξιούπολης. Στην αναζήτηση ιχνών του στην Παιονία μας βοήθησαν η λογοτέχνιδα Δέσποινα Πολυχρονίδου, ιδιαίτερα η κυρία η Αθηνά Ξανθοπούλου – Τσιλιγκαρίδου, γόνος οικογενείας που μέλη της εργάστηκαν και είχαν δικαίωμα εκμετάλλευσης στο Μεταλλείο και η κόρη της Όλγα, κάτοικοι της περιοχής. Τις ευχαριστούμε θερμότατα για την παραχώρηση εντύπων τεκμηρίων και προφορικών πληροφοριών.

Το Μεταλλείο Μαύρου Δένδρου ή Πηγής βρίσκεται πάνω από τον οικισμό της Πηγής στη θέση της σημερινής ομώνυμης λίμνης, η οποία κατασκευάστηκε την περίοδο 1996-98 και λειτούργησε το επόμενο έτος. Η ευρύτερη περιοχή από τον Αξιό ως και το Σκρα θεωρείται μεταλλοφόρος. Στοές του Μεταλλείου κατακλύστηκαν από τα νερά της λίμνης, ενώ άλλες εγκαταστάσεις του σώζονται ως σήμερα, όπως προαναφέρθηκε και στο κείμενο της Σαββοπούλου.

Σύμφωνα με μια παλιά έκθεση εξορύξεις διενεργούνταν κατά την αρχαιότητα, στα Βυζαντινά χρόνια και την περίοδο της τουρκοκρατίας. Η λειτουργία του συνεχίστηκε και μετά την απελευθέρωση του 1912. Την περίοδο των δύο πολέμων Α΄ ΠΠ και Β΄ ΠΠ ελέγχθηκε από τις τότε ξένες δυνάμεις που ήρθαν στην περιοχή. Διαχρονικά εξορύσσονταν ποικίλα μέταλλα, ακόμη και χρυσός, κυρίως όμως μολυβδαίνιο. Την περίοδο του μεσοπολέμου την εκμετάλλευσή του είχαν αναλάβει εταιρείες και ιδιώτες.

Αλέξης Ζορμπάς

Αλέξης Ζορμπάς : Επειδή ζητούμενό μας είναι η σχέση Αλέξη Ζορμπά και Μεταλλείου Πηγής παραθέτουμε μερικά βιογραφικά του. Πρόκειται για τον γνωστό ήρωα του μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Το πραγματικό του όνομα ήταν Γεώργιος Ζορμπάς του Φωτίου (1865-1941). Γεννήθηκε στον Κολινδρό Πιερίας, είχε καταγωγή από το Καταφύγι των Πιερίων και απώτερη από την περιοχή των Γρεβενών, από την γενιά των Ζιακαίων. Αρχικά ασχολήθηκε με την κτηνοτροφία και στη συνέχεια με την υλοτομία.

Μετακινήθηκε στην Χαλκιδική και εργάστηκε μεταλλωρύχος στην Στρατονίκη. Παντρεύτηκε την κόρη επιστάτη του με την οποία απέκτησε δώδεκα παιδιά. Επέζησαν τα επτά. Ο θάνατος της γυναίκας, των παιδιών του και η φτώχεια τον ανάγκασαν να επιστρέψει στην Πιερία και στη συνέχεια να βρεθεί στο Άγιο Όρος, όπου συνάντησε τον Καζαντζάκη. Γνωρίστηκαν, συνδέθηκαν φιλικά και συνεταιρίστηκαν με σκοπό να εκμεταλλευτούν ορυχείο στην Πάστοβα της Μεσσηνιακής Μάνης, όπου και εγκαταστάθηκαν.

Εκεί ο Ζορμπάς γνώρισε ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, οι οποίοι επισκέπτονταν τον φίλο του Νίκο και ο Καζαντζάκης έγραψε το μυθιστόρημά του με ήρωα τον Ζορμπά μεταφέροντας μάλιστα, ποιητική αδεία, το μεταλλείο της Πάστοβας στην Κρήτη. Το μυθιστόρημα έγινε κινηματογραφική ταινία από τον Μ. Κακογιάννη με πρωταγωνιστή τον Άντονι Κουίν και μουσική Μ. Θεοδωράκη. Σημείωσε παγκόσμια επιτυχία, κέρδισε τρία Oscar και το συρτάκι του Ζορμπά έγινε παγκόσμια γνωστό ως ελληνικός χοωρός (https://el.wikipedia.org, http://www.velvento.gr, http://palaiochori.com, http://www.ethnos.gr, πρόσβαση 03-03-2017).

Το εγχείρημα της εκμετάλλευσης στην Πάστοβα απέτυχε και οι φίλοι χώρισαν. Ο Καζαντζάκης τράβηξε για την Ευρώπη και ο Ζορμπάς για τη Σερβία. Ασχολήθηκε και πάλι με ορυχεία κοντά στην πόλη Νις, δημιούργησε νέα οικογένεια και μετακινήθηκε σε νέα μεταλλεία στα Σκόπια. Πέθανε ταλαιπωρημένος και φτωχός το 1941. Η παραμονή του στην τότε Σερβία (Νις και Σκόπια) και η εκ νέου ενασχόλησή του σε μεταλλεία συνδέθηκε (κατά υπόθεση ή όπως είχαν ακούσει κάποιοι) με δραστηριότητά του και στο Μεταλλείο Πηγής Αξιούπολης.

Ιστορικά για το Μεταλλείο της περιόδου του μεσοπολέμου: Το 1935 η Νομαρχία Κιλκίς χορήγησε άδεια μεταλλευτικών ερευνών στην Πηγή (ΦΕΚ 138/28-09-1935, τ.Β΄.) στους Αστέριο Ζορμπά, κάτοικο Θεσσαλονίκης, και Αριστείδη Παπαδόπουλο, κάτοικο Επισκοπής Έδεσσας. Με ΒΔ των ετών 1938 και 1939 (ΦΕΚ 248/19-06-1939 τ. Α΄) η εκμετάλλευση του Μεταλλείου Πηγής περιήλθε κατά 64% στον Αστέριο Ζορμπά και 36% στον Αριστείδη Παπαδόπουλο.

Στο Μεταλλείο εντοπίστηκαν μεγάλες ποσότητες μολυβδαινίου. Τα ίδια πρόσωπα το 1938 συνέστησαν με τον Αναστάσιο Μιχαηλίδη, κάτοικο Θεσσαλονίκης, την ομόρρυθμη εταιρεία «Αναστάσιος Μιχαηλίδης και Αστέριος Ζορμπάς» και άρχισαν την εκμετάλλευση.

Το 1940 οι συνεταίροι με συμβολαιογραφική πράξη παραχώρησαν τα σχετικά δικαιώματά τους στην ανώνυμη εταιρεία «Μακεδονική Μεταλλευτική», της οποίας μέτοχοι ήταν: 1. Η ανώνυμη εταιρεία «Κρουπ» με έδρα το Έσσεν της Γερμανίας (πρόκειται για βιομηχανικό κολοσσό κατασκευής και πολεμικών όπλων), 2. Η εταιρεία «Ερευνών και Εκμετάλλευσης Μεταλλείων» με έδρα την Αθήνα, 3.Ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης, έμπορος, κάτοικος Θεσσαλονίκης, 4.Ο Αστέριος Ζορμπάς, έμπορος, κάτοικος Θεσσαλονίκης, 5. Ο Αναστάσιος Αλεξάνδρου Μιχαηλίδης, μηχανικός, κάτοικος Θεσσαλονίκης, και 6. Ο Αριστείδης Παπαδόπουλος, ιδιωτικός υπάλληλος, κάτοικος Επισκοπής Έδεσσας.

Ο Αρ. Παπαδόπουλος κατείχε 200 μετοχές της εταιρείας με την ένδειξη «Μετοχή εισφοράς εις είδος» και είχε ποσοστιαίο δικαίωμα στα κέρδη της εταιρείας, όπως και δικαίωμα από την εταιρεία «Κρουπ» ανά κιλό εξορυγμένου μολυβδαινίου. Ο ίδιος το 1942 παραχώρησε μέρος των μετοχών του στους αδελφούς Χαρίτωνα και Βλαδίμηρο Κουρίδη, κατοίκους Θεσσαλονίκης και Αξιούπολης αντίστοιχα, τον Ιωάννη Ξανθόπουλο, κάτοικο επίσης Αξιούπολης, ως αποζημίωση για τον εντοπισμό και την αξιοποίηση του Μεταλλείου και για προσωπική εργασία τους σε αυτό (προσύμφωνο, αα 8179/1942).

Εντωμεταξύ οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις εντόπισαν και εκμεταλλεύτηκαν το Μεταλλείο, το οποίο έγινε στόχος επιθέσεων και δολιοφθορών από τις ανταρτικές ομάδες που δρούσαν στην περιοχή. Την περίοδο του εμφυλίου ατονεί η μεταλλευτική δραστηριότητα στον συγκεκριμένο χώρο.

Τόσο από τα έγγραφα, όσο και από τις προφορικές πληροφορίες ατόμων που σήμερα ενθυμούνται τα σχετικά με το Μεταλλείο, έχουμε πληροφορίες για τον Αστέριο Ζορμπά και όχι για τον Γεώργιο (Αλέξη) Ζορμπά.

*******

Αστέριος Ζορμπάς

Ο Αστέριος Ζορμπάς (1874-1957) ήταν γιος του Γεωργίου Ζορμπά, αδελφού του Φώτη Ζορμπά, πατέρα του Γεωργίου Φ. Ζορμπά (1865-1941), του γνωστού από τον Ν. Καζαντζάκη ως Αλέξη Ζορμπά. Αστέριος και Γεώργιος (Αλέξης) ήταν πρώτα ξαδέλφια. Ο Αστέριος είχε σύζυγο ονόματι Ελένη και δεν απέκτησε τέκνα. Αρχικά εργάστηκε δάσκαλος, στη συνέχεια ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία, τον συνδικαλισμό, τις επιχειρήσεις και την πολιτική.

Ως δημοσιογράφος ήταν εκδότης της εφημερίδας «ΣΗΜΑΙΑ» στην Καβάλα και ως συνδικαλιστής στην ίδια πόλη ήταν συνιδρυτής του Συλλόγου Καπνεργατών «ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ» (1908). Ως πολιτικός πήρε μέρος στις εκλογές του 1920 στην περιφέρεια της Δράμας, το 1933 εκλέχτηκε βουλευτής στην εκλογική περιφέρεια Βέροιας (Κατερίνη –Βέροια- Νάουσα) με το Αγροτικό Εργατικό Κόμμα (ΑΕΚ), το 1946 πολιτεύθηκε στη Θεσσαλονίκη με το Κόμμα Εθνική Πολιτική Ένωση και δεν εξελέγη, το δε 1952 πολιτεύθηκε στον Ν. Πιερίας με το Κόμμα του Εθνικού Συναγερμού και επίσης δεν εξελέγη.

Το 1943 πρωτοστάτησε για την ίδρυση στην Κατερίνη του συνοικισμού Καταφυγιωτών φροντίζοντας για την αποκατάσταση των πυροπαθών συμπατριωτών του μετά την καταστροφή του χωριού από τους Ναζί την ίδια χρονιά. Στον συνοικισμό στήθηκε η προτομή του και σε οδό της Κατερίνης δόθηκε το όνομά του (http://yaunatakabara.blogspot.gr, http://kavalareghistory.weebly.com, https://el.wikipedia.org, πρόσβαση 01-03-2017).

Η αναζήτηση στοιχείων για τυχόν παρουσία του Αλέξη (Γεωργίου) Ζορμπά στο Μεταλλείο Πηγής Αξιούπολης συνεχίζεται, αν εντοπιστούν θα δημοσιευθούν. Ως τότε κάθε σχετική πληροφορία δεκτή.

Γράφει ο Χρήστος ‘Ιντος
http://maxitis.gr/alexis-zormpas-metalleio-axioupolis/?fbclid=IwAR2aLMKZS2_LMJw6cR_JYZfcnONo-0ticUigw8-vpHx4U8PAHCYmWOLZT4M
αστεριος ζορμπάς
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%83%CF%84%CE%AD%CF%81%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%96%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BC%CF%80%CE%AC%CF%82

Είναι αλήθεια, όσα αναφέρει ο φίλος Χρήστος Ίντος σχετικώς με την μεταλλειοκτησία του μεταλλείου.

Αυτό, που αναφέρει η αρχαιολόγος Θώμη Σαββοπούλου, ότι και άλλες εγκαταταστάσεις σώζονται έως σήμερα, θα έλεγα από έρευνα του υπογράφοντος (ΑΓΜΕ) διεπιστώθη ότι πριν το 1937 το μεταλλείο Ισβόρου δεν λειτουργούσε. Στην αρχαιότητα τον 7ο και 9ο π.Χ. αιώνα, λειτουργούσε ένα μεταλλείο σιδήρου, που βρίσκεται δυτικά του χωριού Πηγή, ακριβώς εκεί όπου είναι το πεδίο βολής, μέχρι τις παρυφές του Πάικου. Ηταν υλικό εξαλλοιωμένο από γρανίτη και εύκολη η εκμετάλλευσή του. Η πρώτη επεξεργασία του σιδηρούχου μεταλλεύματος εγίνετο στο «πλατώ» που βρίσκεται πριν τον οικισμό Πηγή όπου υπάρχουν αρχαίες σκουριές.

Το επεξεργασμένο υλικό μετεφέρετο στο μεταλλουργικό συγκρότημα του Αξιοχωρίου όπου κατασκεύαζαν σάρισες και βέλη. Κατά την ανασκαφή του αρχαιολογικού χώρου Αξιοχωρίου, όπως λέγει και η Θώμη Σαββοπούλου ευρέθησαν σκουριές σε στρώμα του 7ου π.Χ. αιώνα.

Από δε την μεταλλειοκτησία του μεταλλείου φαίνεται ευκρινώς, ότι ο Αστέριος Ζορμπάς μετά το 1935 ήταν ο κύριος ιδιοκτήτης του μεταλλείου κατά 64%. Έτσι γίνεται γνωστή και η παρουσία του Αλέξη Ζορμπά.

Όσον αφορά στην ανακάλυψη του μεταλλείου μολυβδαινίου (ΜΟΣ2) σε μια διάλεξη-συνέντευξή μου στο γυμνάσιο Αξιούπολης, στις 28-2-02, στους μαθητές γυμνασίου, παρουσία σεβαστών καθηγητών, παρουσίασα επιστημονικά δεδομένα του μεταλλείου.

Λεπτομέρειες της διάλεξης παρέδωσα στους καθηγητές και τα οποία δημοσιεύτηκαν στο βιβλίο που εξέδωσε ο δήμος Κιλκίς με τίτλο «Δίκτυο τοπικής ιστορίας και περιβαλλοντική εκπαίδευση».

Επίσης νεώτερα επιστημονικά στοιχεία αναφέρονται και στο υπό έκδοσιν βιβλίο «Ο ορυκτός πλούτος του νομού Κιλκίς» υπό του υπογράφοντος και του γεωμηχανικού-γεωλόγου Χ.Τσαμαντουρίδη.

Κατά δε την παρουσία μου στο γυμνάσιο Αξιούπολης διεπίστωσα από κατοίκους της Πηγής, ότι η ανακάλυψη του μεταλλείου έγινε το 1935 ή 1936.

Για πρώτη φορά, όπως αναφέρει η Αντιγόνη Σιβετίδου, η ανακάλυψη του μεταλλείου έγινε από τον Ι.Ξανθόπουλο μετέπειτα μεταλλειοκτήτη, και τον Χαρίτο Κουρτίδη, που ήταν και οι πρώτοι μεταλλειοκτήτες μαζί με τον Αστέριο Ζορμπά και τον Μιχαηλίδη.

Από άλλη πηγή πληροφόρησης προκύπτει, όπως λέγει η Αθηνά Ξανθοπούλου- Τσιλιγκαρίδου, κόρη του Ι.Ξανθόπουλου, ότι πρώτος ο Ι.Ξανθόπουλος παρατήρησε κάτι πέτρες στο βουνό, τις μάζεψες και τις πήγε στο Χημείο του Κράτους, όπου και διαπιστώθηκε η παρουσία εκμεταλλεύσιμων μετάλλων κυρίως μολυβδαινίου, σιδήρου και κατόπιν και ολίγων ψηγμάτων χρυσού.

Με βάση τα αποτελέσματα του Χημείου η γερμανική εταιρία «Κρουπ» έγινε μέτοχος στο μεταλλείο, παίρνοντας το 50%, ενώ το άλλο 50% ανήκε στον Ι.Ξανθόπουλο, στον Κουρτίδη, στον Αστέριο Ζορμπά, στον Παπαδόπουλο και στον Μιχαηλίδη. Έτσι διαπιστώνεται, ότι ο πρώτος ανακαλύψας το μεταλλείο ήταν ο Ι.Ξανθόπουλος.

Από το 1937 άρχισε η λειτουργία του μεταλλείου και σταμάτησε στο 1944 (χρόνια Κατοχής), όπου οι αγωνιστές του ΕΛΑΣ κατέλαβαν το μεταλλείο.

Το μετάλλευμα εξωρύσσετο από δύο κεντρικές σήραγγες (γαλαρίες), που η μια βρίσκεται βορείως των κτιρίων εμπλουτισμού και η άλλη κάπου 400 μέτρα ΒΔ των κτιρίων. Όταν το 1975 το ΙΓΜΕ προχώρησε στην διάνοιξη της δεύτερης γαλαρίας πίστευε ότι επρόκειτο περί μιας γαλαρίας μήκους 392 μέτρων με 19 εγκάρσιες στοές. Εντός της κεντρικής στοάς βρέθηκαν σιδηροτροχιές όπου εκινούντο τα «ντεκωβίλ» και διάφορα άλλα μεταλλευτικά εργαλεία.

Το εξωρυσσόμενο μετάλλευμα μετεφέρετο με «ντεκωβίλ» στο εργοστάσιο εμπλουτισμού. Μετά τον εμπλουτισμό το μέταλλο ετοποθετείτο σε μικρά βαρελάκια και με «ντεκωβίλ» ακολουθώντας την παλαιά σιδηροδρομική γραμμή Αξιούπολης-Μεταλλείου-Σκρά που κατασκεύασαν οι συμμαχικές δυνάμεις για τη μεταφορά πολεμικού υλικού στην γραμμή Σκρά-Ραβινέ. Από την Αξιούπολη το φορτίο μετάλλου μετεφέροτο ή με τραίνα για την Γερμανία ή αεροπορικώς από το αεροδρόμιο Νέας Καβάλας. Στην Νέα Καβάλα βρέθηκαν μερικά βαρελάκια με μολυβδαίνιο από τους επιστήμονες του ΙΓΜΕ.

Η γραμμή αυτή Αξιούπολης-Σκρά, που περνούσε δίπλα από το μεταλλείο «ξηλώθηκε» το 1925-26, όταν πουλήθηκαν οι σιδηροτροχιές για σίδερα με την μεσολάβηση κάποιου εμπόρου της εποχής εκείνης στην Αξιούπολη ονόματι Νικόλαο Σπάιξ. Το δε 1937 οι Γερμανοί μεταλλειοκτήτες ανακατασκεύασαν την γραμμή μεταλλείου Αξιούπολης για τις ανάγκες του μεταλλείου.

Υπολείμματα της γραμμής των συμμαχικών δυνάμεων αποτελούν τα βάθρα των τριών γεφυρών, στο Κοτζά-Ντερέ, Κουρού-Ντερέ και Πηγή.

Στο βιβλίο «Ορυκτός πλούτος της Ελλάδος1947» από τον BUELL F.MABEN και τον Ι.Ζιγδή, που εκδόθηκε από την UNRRA, στην σελίδα 163-167 ο Ι.Ζίγδης, με βάση τα στοιχεία του αείμνηστου Μπάτση («Η βιομηχανική ανάπτυξη της Ελλάδος») που εκτελέσθηκε στις 30 Μαρτίου 1952, με τον Ν.Μπελογιάννη,κάνει μνεία για δεύτερο κοίτασμα μολυβδαινίου στην Αξιούπολη.

Τέλος ξένοι και Έλληνες επιστήμονες ασχολήθηκαν με το κοίτασμα Αξιούπολης όπως KOSWALD (1938), SOMMENPLAT (1943), XIESSLEITNER (1948), Γ.ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ (1960), FUOCKEL (1962), Β. ΑΝΔΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ 1962-1965, ΤΣΑΜΑΝΤΟΥΡΙΔΗΣ Π.-ΣΠΟΝΟΤΝ (1975-1978), Π. ΤΣΑΜΑΝΤΟΥΡΙΔΗΣ –Φ.ΠΕΡΓΑΜΑΛΗΣ (1975).

Και τέλος ο συντοπίτης φίλος, τέως πρόεδρος δημοτικού συμβουλίου Κιλκίς, μηχανικός μεταλλείων Γιάννης Τσογγίδης (1977), κάνει λεπτομερή μνεία για τον ορυκτό πλούτο του νομού Κιλκίς και ιδιαιτέρως για το μεταλλείο Αξιούπολης.

Γράφει ο Παύλος Τσαμαντουρίδης

http://maxitis.gr/tsamantouridis-paulos-metalleio-axioupolis/

Read More

Ορυκτός Πλούτος Μακεδονίας

Επειδή πολύς λόγος γίνεται τελευταίως περί της Μακεδονίας, δημοσιεύω σήμερα τον «άγνωστο» (τάχα) αλλά πάντως αποσιωπούμενο, ως να μην υπάρχει, ορυκτό πλούτο της, κατά νομό: 

Νομός Φλώρινας:
Ο ορυκτός πλούτος του νομού Φλωρίνης συνίσταται σε μεγάλα κοιτάσματα λιγνίτη, τα οποία έχουν σχηματισθεί δι' εγκλωβισμού φυτικών υλών στην μεγάλη λεκάνη, όπως επίσης στην νοτιωτέρα αυτής Λεκάνη της Πτολεμαΐδος. Η εκμετάλλευσίς των γίνεται δια των λιγνιτωρυχείων Αμυνταίου και Βεύης. Επίσης, στην περιοχή της Φλωρίνης ανεκαλύφθησαν τελευταίως στρώματα ξυλίτη και στην Λίμνη Χειμαδίτιδα, ως και εις τα βορείως αυτής τέλματα, εκτεταμένα στρώματα τύρφης.
Πέραν των ανωτέρω στερεών καυσίμων, σε διάφορα σημεία ενετοπίσθησαν μεταλλεύματα σιδήρου, χρωμίτου, μολύβδου, χαλκού και πλησίον του Αμυνταίου μαύρα μάρμαρα, τα οποία και εξάγονται (μεταξύ των Λιμνών Πετρών και Βεγορίτιδος).
Επίσης Δ. του Αμυνταίου, στο Ξινό Νερό, υπάρχει αλκαλική υδρανθρακική οξυπηγή, της οποίας το ύδωρ κυκλοφορεί στο εμπόριο εμφιαλωμένο.  

Νομός Καστοριάς:
Ο ορυκτός πλούτος του νομού Καστοριάς είναι επουσιώδης και ουδέν μεταλλείο στην περιοχή του ευρίσκεται σε λειτουργία. Στον Απόσκεπο, Β. της Καστοριάς, υπάρχουν εμφανίσεις χαλκοπυρίτου (επίσης στο Σιδηροχώρι), στην Λεύκη (ΒΔ. της Καστοριάς) λιγνίτες, και σε άλλα σημεία χρωμίτες.

Νομός Κοζάνης:
Ο ορυκτός πλούτος Κοζάνης αντιθέτως είναι πολύ μεγάλος. Στην υψηλή Λεκάνη Κοζάνης - Πτολεμαΐδος (υψομ. 570 μ.), κατά το Τριτογενές και μεταγενεστέρως της Αλπικής πτυχώσεως, εντός βυθισμάτων της Πελαγονικής μάζας που τότε αποτελούσαν λίμνη, συνεγκεντρώθησαν μεγάλες ποσότητες φυτικών υλών, οι οποίες απανθρακώθηκαν και σήμερα αποτελούν πλούσια λιγνιτικά στρώματα. Η περιοχή αυτή, και η περιοχή της Λεκάνης της Μεγαλοπόλεως στην Αρκαδία Πελοποννήσου αποτελούν τα δύο μεγάλα λιγνιτοφόρα κέντρα της Ελλάδος.
Εκτός των λιγνιτών, στην περιοχή ευρίσκονται τα σημαντικώτερα κοιτάσματα χρωμίτου της Ελλάδος (Κοινότης Χρωμίου, και Μονή Ζαβέρδας Σιατίστης).
Επίσης στον Τρανόβαλτο υπάρχουν τα πλουσιώτερα κοιτάσματα της Ελλάδος σε αμίαντο.
Μαγγάνιο εμφανίζεται στο Λιβαδερό και το Σπήλαιο Σιατίστης, στην περιφέρεια Πτολεμαΐδος και Εμπορίου μολυβδαίνιο, στην Λιανή μαγνησίτης, στην περιοχή Κοζάνης βωξίτης, μεταξύ Σερβίων και Κοζάνης προσχωματικός χρυσός (για την εξόρυξη του όποιου τελευταίως γίνεται λόγος)(*), μάρμαρα σε Τρανόβαλτο, Μικρόβαλτο, και Ασπρόχωμα και σε άλλες περιοχές σιδηροπυρίτης, χαλκός και άργυρος. 

Νομός Γρεβενών:
Ο ορυκτός πλούτος, Γρεβενών αν και το υπέδαφος της περιοχής δεν έχει ακόμη διερευνηθεί αρκετά, φαίνεται ότι δεν είναι τόσο ασήμαντο, όσο επιστεύετο παλαιότερα. Προς το παρόν όμως περιορίζεται στα μεταλλεία της Σκούμτσιας (κοινότητα Παναγίας) και σε συγκεντρώσεις αμιάντου στην περιφέρεια Ταξιάρχου, χαλκού και μολύβδου στην περιφέρεια Αβδέλλας και σε διάφορα άλλα σημεία σιδηροπυρίτου, μαγγανίου και λιγνίτου. Μία ένδειξις της υπάρξεως υπογείου πλούτου είναι και οι διάφορες ιαματικές πηγές. Εξ αυτών ουδεμία είναι αναγνωρισμένη και κατά συνέπειαν ούτε υπό εκμετάλλευσιν.

Νομός Πέλλας:
Ο ορυκτός πλούτος του νομού Πέλλας δεν έχει επαρκώς μελετηθεί και εμφανίζεται ως περιωρισμένος. Στην περιφέρεια Λουτρακίου (Αλμωπίας) και Γιαννιτσών εμφανίζεται σιδηροπυρίτης, στις περιφέρειες Βορεινό και Πευκωτό (Αλμωπίας), Άγρα και Φλαμπουριά (Εδέσσης) χρωμίτης, σε Σωτήρα και Κεχαγιά (Εδέσσης) μαγνησίτης, σε Έδεσσα τιτάνιο, σε Αριδαία και Γιαννιτσά μαγγάνιο και στην Παναγίτσα (Εδέσσης) φαιά μάρμαρα.
Πάντως κανένα μεταλλείο ή ορυχείο δεν ευρίσκεται εν εκμεταλλεύσει. Επίσης σε διάφορα σημεία του νομού ευρίσκονται περί τις 8 ιαματικές πηγές εκ των οποίων μόνον 3 στην κοινότητα Λουτρακίου (Αριδαίας) ευρίσκονται εν εκμεταλλεύσει.

Νομός Ημαθίας:
Ο ορυκτός πλούτος του νομού Ημαθίας παλαιότερα επιστεύετο ότι είναι επουσιώδης και ότι περιορίζεται σε ολίγες εμφανίσεις μαγγανίου και σιδηροπυρίτου στην περιοχή του Πολυδένδρου (ΒΔ. Πιέρια όρη), χρωμίτου πλησίον Βεργίνας, Ελαφίνας και Ναούσης και μαρμάρων, των οποίων κοιτάσματα υπό εκμετάλλευσιν ευρίσκονται στις περιοχές της Μικράς Σάντας και της Ντούρμανης.
Γεωτρήσεις όμως, που έγιναν στην προσχωσιγενή περιοχή των εκβολών του Λουδία - Αλιάκμονος, ανακάλυψαν φυσικά αέρια, τα οποία ως πιστεύεται, προέρχονται από ζώνη υδρογονανθράκων η οποία αρχίζει βορειότερα από την περιοχή της πεδιάδος Δ. της Θεσσαλονίκης και φθάνει νοτιώτερα της Κατερίνης! 

Νομός Πιερίας:
Ο ορυκτός πλούτος του νομού Πιερίας φέρεται ως περιωρισμένος. Υπό εκμετάλλευσιν ευρίσκονται οι αλυκές Κίτρους, που κείνται ολίγον εσωτερικώς του ακρωτηρίου Αχεράδα και κατέχουν, από απόψεως παραγωγής άλατος, την 4η θέση στην χώρα μας, μετά από την Πολύχνιτο, την Τουρλίδα Μεσολογγίου και την Καλλονή Λέσβου.  

Επίσης στον Άγιο Δημήτριο εμφανίζονται χρωμίτες (σ.σ.: τους εκμεταλλεύονταν και οι Γερμανοί επί Κατοχής), σε Κατερίνη και Μοσχοπόταμο λιγνίτες και στην περιοχή της Ελατοχωρίου, αλλά και αλλού, μάρμαρα. Οι σχετικές διερευνητικές γεωτρήσεις, που έγιναν κατά τα τελευταία έτη, ανακάλυψαν Ν. της Κατερίνης φυσικά αέρια και ενθαρρύνουν την άποψη ότι η περιοχή ανήκει στην ευρυτέρα πετρελαιοφόρο ζώνη, που αρχίζει προς Β. δυτικώς της Θεσσαλονίκης και καταλήγει Ν. προ του Ολύμπου. 

Επίσης στην κοινότητα Ρυακίου εμφανίζονται δυο ιαματικές πηγές (Παλαιομονάστηρο και Άγιοι Θεόδωροι) τοπικής όμως σημασίας.  

Νομός Κιλκίς:
Ο ορυκτός πλούτος του νομού Κιλκίς εμφανίζεται επουσιώδης, αν και δεν έχει επαρκώς ερευνηθεί. Η εκμετάλλευσις των ψηγμάτων χρυσού στον Γαλλικό Ποταμό (σ.σ.: Οι αρχαίοι τον έλεγαν γι' αυτό Εχέδωρο, επειδή είχε/έφερε δώρα), ως και του μολυβδαινίτου Β. της Αξιουπόλεως, απέβη αντι-οικονομική και εγκατελείφθη (του χρυσού από το 1962).  

Ήδη έχουν επισημανθεί και εμφανίσεις χαλκού (σ.σ.: Άλλωστε μια πιθανή ετυμολογία της πόλεως Κιλκίς είναι εκ του Χαλκίς, δεικνύουσα περιοχή χαλκού) στις περιφέρειες Κάτω Θεοδωρακίου και Γρίβας, μολυβδαινίου σε Σκρα και Κάρπη, μολύβδου σε Κάτω Θεοδωράκιο, αμιάντου στον Άγιο Αντώνιο και Κάτω Θεοδωράκι και μεικτών θειούχων μεταλλευμάτων σε Γρίβα. 

Αντιθέτως αφθονούν οι ιαματικές πηγές (17 τον αριθμό), εκ των οποίων, όμως, ουδεμία είναι αναγνωρισμένη. Μερικές υφίστανται τοπική εκμετάλλευση. 

Νομός Θεσσαλονίκης:
Ο ορυκτός πλούτος του νομού Θεσσαλονίκης θεωρείται περιωρισμένος και μη εκμεταλλεύσιμος, τουλάχιστον προς το παρόν. Έχουν επισημανθεί εμφανίσεις χρωμίτου σε Σέδες, Πανόραμα και Καλαμαριά. Στον Βερτίσκο μολύβδου και βολφραμίου. Σε Θεσσαλονίκη βωξίτου. Σε Ασβεστοχώρι, Πανόραμα και Χορτιάτη τάλκου. Σε Βερτίσκο, Σοχό και Λαχανά, αντιμονίου. Σε Νέα Μάδυτο, Σταυρό και Αρέθουσα μαγγανίου. Σε Σταυρό σιδηροπυρίτου. Σε Σέδες μαγνησίτου. 

Υπό εκμετάλλευσιν ευρίσκονται μόνο ορυχεία λατομικών προϊόντων, ως μαρμάρων σε Αγχίαλο και άλλων λατομικών προϊόντων σε Μεσαίο, Νεοχωρούδα, Γαλήνη, κ.ά., τα οποία ανεπτύχθησαν ιδιαιτέρως, λόγω της μεγάλης οικοδομήσεως στην πόλη της Θεσσαλονίκης.
Μελλοντικές ελπίδες βασίζονται για την ανακάλυψη υγρών υδρογονανθράκων, Δ. της Θεσσαλονίκης, στην προσχωσιγενή περιοχή του Αξιού. Πρόκειται περί της ζώνης που προχωρεί Ν. προς Κατερίνη. 

Επίσης σε διάφορα σημεία του νομού εμφανίζονται ιαματικές πηγές, εκ των οποίων σημαντικώτερες είναι της Σουρωτής, του Λαγκαδά, του Σέδες και της Νέας Απολλωνίας. 

Νομός Χαλκιδικής:
Ο ορυκτός πλούτος της Χαλκιδικής είναι μεγάλος και δικαίως ο νομός κατέχει τον τίτλο του πλουσιωτέρου της Ελλάδος, ιδίως σε έγχρωμα μέταλλα, αλλά και σε ορυκτά. Με εξαίρεση τον Άθω και την Χερσόνησο της Σιθωνίας (κεντρική), εμφανίσεις, συγκεντρώσεις και κοιτάσματα συναντούμε παντού. 

Κύριες μεταλλευτικές περιφέρειες είναι αυτές των υψωμάτων του Στρατόνικου και του Καλαύρου και των προεκτάσεών των, δηλαδή στο Α. και Δ. τμήμα του νομού, με κέντρα την Στρατονίκη, την Ορμυλία και την Γερακινή. Ειδικώτερα στον Μαντέμ Λάκκο (Σιδηρόλακκος) της Στρατονίκης υπάρχουν μεγάλα κοιτάσματα μικτών θειούχων μεταλλευμάτων. 

Στο Στρατονικό όρος, λειτουργεί μεταλλείο μαγγανίου. Υπάρχουν δε και μεταλλεύματα σιδήρου. Στα υψώματα Κάλαυρος (538 μ.), παρά τα σύνορα με τον Νομό Θεσσαλονίκης, υπάρχει βωξίτης (Ελαιοχώρι, Κρήνη, Βάβδος, Καλύβες). Σε Βάβδο, Γερακινή και Ορμυλία, υπάρχουν μεγάλα κοιτάσματα λευκολίθου. Στην δε Βάβδο λειτουργεί περιστροφικός κλίβανος παραγωγής διπύρου μαγνησίας, ενώ στην Γερακινή διπύρου και καυστικής μαγνησίας. Στις Σκουριές (πλησίον της Μεγ. Παναγιάς), κοιτάσματα χαλκού. Εκτός αυτών εμφανίσεις χαλκού υπάρχουν και στην Βαρβάρα, Νεοχώρι, Ολυμπιάδα και Παλαιοχώρι. Μαγνησίτου σε Νέα Μουδανιά και Γαλάτιστα. Σε αυτά που υστερεί είναι τα ορυκτά καύσιμα και τα υδροενεργειακά αποθέματα, δεδομένου ότι οι λιγνίτες σπανίζουν και ποταμοί δεν υπάρχουν. Αμφότερα δε παλαιότερα ενεργούσαν ανασταλτικώς στην ανάπτυξη της εξορυκτικής βιομηχανίας της περιοχής. 

Επίσης σε διάφορα σημεία του νομού εμφανίζονται ιαματικές πηγές, εκ των οποίων ανεγνωρισμένες είναι μόνον η χλωριανατριούχος αλκαλική της Αγίας Παρασκευής και η αλκαλική οξυπηγή των Αγίων Αποστόλων Δουμπιών. 

Νομός Σερρών:
Ο ορυκτός πλούτος του νομού Σερρών είναι αξιόλογος.
Από τα μέχρι τούδε γνωστά ορυκτά και μεταλλεύματα τα σημαντικώτερα είναι: Λιγνίτης απαντάται στην περιφέρεια Αμφιπόλεως, Σερρών και Ηλιοκώμης, όλιγώτερον δε σε Σιδηρόκαστρο. Μεταλλεύματα σιδηρομαγγανίου στην περιφέρεια Φλαμπουρίου και αντιμονίου και μαγγανίου σε διάφορα μέρη, ιδίως της επαρχίας Φυλλίδος. Σιδηροπυρίτου και χρυσού εμφανίσεις σε διάφορα σημεία του όρους Άγγιστρου, ίσως και του Παγγαίου και ουρανίου Α. του Σιδηροκάστρου. Τελευταίως (τέλη 1974) ανηγγέλθη ότι στην περιοχή του Ξηροχωρίου, στις Ν. κλιτύες των Ορέων Βροντούς, ανεκαλύφθη υπό ομάδος επιστημόνων του Δημοκρίτου, κοίτασμα ουρανίου αξιόλογο, εις βάθος μόνον 4 μ.!
Αργύρου και μαγγανίου στην ημιορεινή περιφέρεια της Βροντούς, μολύβδου στην ημιορεινή περιοχή του Βερτίσκου, και σε διάφορα μέρη του νομού, ψευδάργυρου και προσχωματικού χρυσού.

Επίσης πολλές πιθανότητες βασίζονται για την ύπαρξη πετρελαίων στην παραλία και την υφαλοκρηπίδα του νομού, δεδομένου ότι πιστεύεται πως τα ανευρεθέντα κοιτάσματα της Θάσου αρχίζουν ανατολικώτερα, δηλαδή από τον Στρυμονικό Κόλπο και φθάνουν Δ. μέχρι ίσως της Αλεξανδρουπόλεως. 

Επίσης σε διάφορα σημεία υπάρχουν διάφορες ιαματικές πηγές, εκ των οποίων αναγνωρισμένες είναι του Σιδηροκάστρου (4 αλκαλικές πηγές) και της Νιγρίτης (3 αλκαλικές οξυπηγές, 5 χλμ. Α. της Νιγρίτης), όπου υπάρχει και εργοστάσιο εμφιαλώσεως.

Νομός Καβάλας:

Στην περιοχή του νομού Καβάλας δεν υπάρχει κανένα μεταλλείο εν λειτουργεία, πλην των ορυχείων προς εξαγωγή εξαιρετικής ποιότητος γρανίτου (ο καλύτερος της Ελλάδος στο Καρά-Ορμάν), και μαρμάρων στην Θάσο (επίσης πολύ καλής ποιότητος) - σ.σ.: Από την αρχαιότητα, το μάρμαρο της Θάσου εθεωρείτο ανώτερο όλων. 

Στο Παγγαίο υπάρχουν εμφανίσεις χρυσού, μετά μεικτών θειούχων μεταλλευμάτων. Κατά την αρχαιότητα ελαμβάνοντο από το Παγγαίον μεγάλες ποσότητες χρυσού. Πού ακριβώς όμως ευρίσκοντο τα χρυσωρυχεία παραμένει ακόμη άγνωστον. Στο Σύμβολο απαντάται ουράνιο (δυτικώς) και σιδηρομεταλλεύματα (ανατολικώς). 

Βορείως και Α. της Καβάλας μαγγάνιο, μόλυβδος και ψευδάργυρος.
Επίσης στην Θάσο εμφανίζονται μαγγάνιο, σιδηρομεταλλεύματα και ψευδάργυρος.
Η εκμετάλλευσις των μεγάλων κοιτασμάτων της τύρφης των Φιλίππων ευρίσκεται υπό αναθεώρηση και θα εξαρτηθεί από την απόδοση των πηγών πετρελαίου της Θάσου.

Στην Θάσο και στο ΒΑ. άκρο αυτής στην θαλάσσια περιοχή του όρμου Πρίνος ανακαλύφθηκαν στα τέλη του 1973 αξιόλογα κοιτάσματα πετρελαίου. Έτσι επαληθεύθηκε η πρόβλεψις του γεωλόγου Μπράντλεϋ, που πρώτος το 1951 ομίλησε μετά βεβαιότητος περί υπάρξεως κοιτασμάτων πετρελαίου στην ζώνη της υφαλοκρηπίδος και της παραλίας του Β. Αιγαίου, ως και οι ελπίδες που είχαν δημιουργηθεί από το 1967, όταν εγένετο η πρώτη πραγματική επισήμανσις των κοιτασμάτων. Μέχρι της εποχής που γράφεται το παρόν δεν είχε αρχίσει η εκμετάλλευσις του εντοπισθέντος κοιτάσματος, ώστε να δυνάμεθα να καθορίσουμε επακριβώς την παραγωγή του, η οποία εκ των πειραματικών αντλήσεων υπελογίσθη ότι θα κυμονθεί μεταξύ 10.000-50.000 βαρέλια ημερησίως (515.000-2.600.000 τόννοι ετησίως), ποσόν βεβαίως το όποιο δεν καλύπτει παρά το 7% - 35% των αναγκών της χώρας μας (το 1974). Υπάρχει όμως βεβαιότης ότι δια νέων γεωτρήσεων, το ποσόν αυτό θα αυξηθεί σημαντικώς, με πιθανότητες καλύψεως των εγχωρίων αναγκών και με αισιοδοξία ότι είναι δυνατόν να προκύψουν και πλεονάσματα προς εξαγωγή. 

Σε διάφορα σημεία εμφανίζονται ιαματικές πηγές (11), εκ των οποίων όμως αναγνωρισμένη είναι μόνον των Ελευθερών, της κοινότητος Ακροποτάμου. Εξ αυτών, 4 τον αριθμό, είναι αλκαλικές χλωριονατριούχες και οξυπηγές αλκαλικών γαιών και ευρίσκονται στην εγκατακρημνισιγενή Κοιλάδα του Μαρμαρά, 1.500 μ. προ των έκβολών του. 

Νομός Δράμας:
Ο ορυκτός πλούτος του νομού Δράμας είναι αξιόλογος.
Βορειοδυτικώς της Δράμας και 25 χλμ. απ' αυτής, επί της οδού Δράμας - Κάτω Νευροκοπίου, ευρίσκεται το μεγαλύτερο μεταλλείο μαγγανίου της Ελλάδος. Το μετάλλευμα υφίσταται επί τόπου υδρομηχανικό εμπλουτισμό. Η ετησία παραγωγή εμπλουτισμένου μεταλλεύματος ανέρχεται σε 25.000-30.000 τόννους. Μεταλλεύματα μαγγανίου υπάρχουν και σε άλλα σημεία του νομού, ΒΑ. της Δράμας.
Επίσης σε διάφορα σημεία εξορύσσονται μάρμαρα.

Στην περιφέρεια Δράμας εμφανίζονται βωξίτες και στην Ροδόπη και σ' άλλα σημεία σιδηροπυρίτης, αμίαντος και λιγνίτης.
Στην περιοχή του νομού απαντώνται 4 ιαματικές πηγές.

ΠΗΓΗ: Δημητράκου Δ. «Ελλάς», εκδ. Π. Κουτσούμπος, 1975.

ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ:

Βιβλίο Γ. Λεκάκη «Οι 755 ιαματικές πηγές της Ελλάδας», 2016.

ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.

(*) βλ. Γ. Λεκάκη «Χρυσοφόρος άμμος ανευρέθη εις χαράδραν μήκους 10 χλμ. ανατολικώς των Σερβίων, το 1960». Και επίσης: «118 ορυχεία υπάρχουν σε 38 ελληνικά νησιά, που λειτουργούν εδώ και 20.000 χρόνια!!! «Όταν η Ελλάς γίνει το 10ο μέλος της ΕΟΚ, ο εκτεταμένος ορυκτός της πλούτος θα εφοδιάσει την κοινή αγορά με μεγάλη ποσότητα πρώτων υλών, που θα συμβάλλουν στην εξασφάλιση ουσιαστικής αυτάρκειας της Κοινότητας ως προς πολλά προϊόντα» - Financial Times, Απρίλιος 1978», στην εφημ. «Χρόνος» Κομοτηνής, στην στήλη «Χρονοτοπία», 21.09.2010. 

https://www.xronos.gr/arthra/xronotopia-25?fbclid=IwAR2VC3HfJw-pxvXlX-iukc6n7-exBeccKFnBdKs-4qFsltxxEg07rl_NkIk

Read More