Σλαβικά Τοπωνύμια στην Ελλάδα

 

Χάρτης του 1370

📕✍️  Σλαβικά τοπωνύμια στην Ελλάδα ~ 

🔸 Η ΚΑΘΟΔΟΣ των σλαβικών φύλων στον ελληνικό χώρο ξεκίνησε από τον 7ο αιώνα μ.Χ. με επιδρομές που έφτασαν ώς την Πελοπόννησο, ενώ και τους επόμενους αιώνες σημειώθηκαν πολλές μεταναστευτικές κινήσεις Σλάβων στον βυζαντινό και στον σύγχρονο ελληνικό χώρο. 

Αν και ορισμένοι σλαβικοί πληθυσμοί εξελληνίστηκαν κυρίως μέσω του εκχριστιανισμού τους, η παρουσία τους ωστόσο έχει αφήσει σημαντικό αποτύπωμα στα τοπωνύμια ολόκληρης της Βαλκανικής Χερσονήσου. 

Τα περισσότερα σλαβικά τοπωνύμια μπορούν να ετυμολογηθούν από τύπους τής Παλαιάς Σλαβικής, ενίοτε αμάρτυρους στις σύγχρονες σλαβικές γλώσσες, και –όπως έχουν αποδείξει οι τοπωνυμιολογικές έρευνες– παρουσιάζουν στενότερη συγγένεια με τα σύγχρονα βουλγαρικά τοπωνύμια.

🔸 Όπως συνέβη κατ’ εξοχήν με τα τουρκικά τοπωνύμια, μετά τη σύσταση τού νέου ελληνικού κράτους και συστηματικότερα από τις αρχές τού 20ού αιώνα, καταβλήθηκε προσπάθεια αντικατάστασης πολλών σλαβικών τοπωνυμίων με ελληνικά, είτε με αποκατάσταση αρχαίου τοπωνυμίου που είχε εκλείψει είτε με απόδοση, μετάφραση ή και εξελληνισμό τού σλαβικού ονόματος. (Αναλυτικά για τις εργασίες μετονομασίας και τα κριτήρια που εφαρμόστηκαν βλ. 27. “Τουρκικά” “τοπωνύμια” “στην” “Ελλάδα”).

Η μετονομασία των σλαβικών τοπωνυμίων δεν υπήρξε, εντούτοις, τόσο ριζική, διότι αρκετά από αυτά είχαν συνδεθεί στενά με την ιστορία τού τόπου ή και με ηρωικές στιγμές τής Ελληνικής Επανάστασης (π.χ. “Βαλτέτσι,” “Ζάλογγο,” “Αράχοβα,” “Ναβαρίνο” κ.ά.).

Από τα τοπωνύμια σλαβικής αρχής που έχουν διατηρηθεί στην Ελλάδα αναφέρουμε μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις: 

✦ Η “Αράχοβα”, κωμόπολη τής Α. Στερεάς Ελλάδας, ανάγεται ετυμολογικά στο παλαιό σλαβικό “Orěchovo” «καρυδότοπος», ενώ το ιστορικό 

✦ “Βαλτέτσι” τής ορεινής Αρκαδίας έχει την ετυμολογική αφετηρία του στο παλαιό σλαβικό “*boltъce” «βαλτότοπος, μικρός βάλτος». 

✦ Η “Ζαγορά” τής Μαγνησίας προέρχεται ετυμολογικά από το σλαβικό “Zagora” (από τη φράση “za(d)” “gora” «πίσω από βουνό»).

✦ Το ιστορικό “Ζάλογγο” / “Ζάλογκο” από το σλαβικό “Zalogъ” (από τη φράση “za(d)” “logъ” «πίσω από δάσος»). 

✦ Το “Μέτσοβο” τής Ηπείρου οφείλει την ονομασία του στο σλαβικό “mečovo” «αρκουδότοπος, αρκουδοχώρι», 

✦ Το ιστορικό “Ναβαρίνο” (τοπωνύμιο ήδη μεσαιωνικό) ανάγεται ετυμολογικά σε παλαιό σλαβικό *“avorino” «σφενδαμνότοπος».

✦ Οι δύο λίμνες που είναι γνωστές ως (Μικρή/Μεγάλη) “Πρέσπα” έχουν την ετυμολογική αφετηρία τους στο σλαβικό “*prěsьpa” (μάλλον μέσω βουλγαρικού “vodna” “prespa” «συσσώρευση νερού»). 

✦ Τα “Τζουμέρκα” ή Αθαμανικά Όρη τής Ηπείρου οφείλουν την ονομασία τους στο όψιμο μεσαιωνικό “Τσουμέρνικον” (στον πληθυντικό), προερχόμενο από το σλαβικό “Čemernica” (από λέξη που σημαίνει «ελλέβορος»).

🔸  Σημαντικές πόλεις με σλαβική ετυμολογική αρχή είναι, μεταξύ άλλων

✦ ο “Βόλος” (από μεσαιωνικό “Γόλος,” που ανάγεται σε σλαβικό “golo” «άδενδρος»)

✦ τα “Γρεβενά” (από σλαβικό “grebenь” «ράχη βουνού»)

✦ η “Καρδίτσα” (πιθανόν από το παλαιό σλαβικό *“gordicь” «μικρό κάστρο – πολίχνη»)

✦ η “Κοζάνη” (από σλαβικό “kožani,” που προέρχεται από τη λέξη “koža” «γίδα»)

✦ η “Κόνιτσα” (από σλαβικό “Konica” «αλογότοπος», δηλαδή «παζάρι για αγοραπωλησία αλόγων»)

✦ ενώ απώτερη σλαβική αρχή έχει επίσης το τοπωνύμιο “Πρέβεζα” (από το αλβανικό “prevezë” «πέρασμα», που ανάγεται στο σλαβικό “prěvozъ”). 

✦ Ακόμη, η “Σιάτιστα” οφείλει την ονομασία της στο σλαβικό “Šatista” “/” “Sačišta” (μάλλον από λέξη που σημαίνει «δίχτυ»)

✦ η “Ηγουμενίτσα” (παλαιότερη ονομασία “Γουμενίτσα”) στο παλαιό σλαβικό “Gumьnьce” «αλώνι, αλωνότοπος»

✦ ο δε “Τύρναβος” ανάγεται ετυμολογικά στο παλαιό σλαβικό *“Tьrnovo” «αγκαθότοπος».

🔸 Όπως προαναφέρθηκε, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις μετονομασίας, στις οποίες το σύγχρονο ελληνικό τοπωνύμιο αποτελεί λόγια επαναφορά, μετάφραση ή απλώς αντικατάσταση τού προηγούμενου σλαβικού ονόματος. Αναφέρουμε ορισμένες χαρακτηριστικές περιπτώσεις: 

✦ Το 1835 η “Λαμία” επανέκτησε το αρχαίο όνομά της, αντικαθιστώντας τη μεσαιωνική ονομασία “Ζητούνι(ον)”“,” η οποία προέρχεται από το σλαβικό “žito” «σίτος, σιτηρά» (η γραφή με “-η-” κατά παρετυμολογία προς το ρήμα “ζητώ”). 

✦ Την ίδια περίοδο, το 1833, επαναφέρθηκε η αρχαία ονομασία τού “Αιγίου”, το οποίο κατά τον Μεσαίωνα ονομαζόταν “Βοστίτσα” / “Βοστίτζα”“,” που ανάγεται στο παλαιό σλαβικό *“Ovoštica” «τόπος με οπωροκηπευτικά». 

✦ Στις αρχές τού 20ού αιώνα η πόλη τής “Έδεσσας” επανέκτησε την αρχαία ονομασία της, ενώ κατά τον Μεσαίωνα ήταν γνωστή ως “Βοδενά” “/” “Βοδινά” (από το σλαβικό “Voden,” που ανάγεται σε λέξη με σημασία «νερό»). 

✦ Το “Λιτόχωρο”, κωμόπολη τής Πιερίας, οφείλει την ονομασία του σε μερική απόδοση τού σλαβικού “ljuto” “selo” «ορεινό χωριό» (με παρετυμολογική σύνδεση προς τη λέξη “λιτός” και μετάφραση τού β΄ συστατικού τής ονομασίας), η δε “Αργιθέα” τής Καρδίτσας έλαβε το 1927 τη σημερινή ονομασία της, αντικαθιστώντας το προηγούμενο όνομα που ήταν “Κνίσοβο” (πιθανόν από σλαβικό “Knežovo” «πριγκιποχώρι»). 

✦ Τέλος, το 1905 χρησιμοποιήθηκε το αρχαίο όνομα “Παλλήνη” για τη μετονομασία τού συνοικισμού (σήμερα δήμου) που μέχρι τότε ήταν γνωστός ως “Χαρβάτι” (από το παλαιό σλαβικό *“Hrvati” «Κροάτης»).

🔸  Τέλος, υπάρχουν αρκετά επώνυμα με σλαβική αρχή. Αναφέρουμε ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα: 

✦ “Γκολέμης” / “Γολέμης” (“golem” «μεγάλος»)

✦ “Δαλέκος” / “Νταλέκος” (“dalek” «μακρινός»)

✦ “Ζολώτας” (“zoloto” «χρυσάφι»)

✦ “Μπέλος” / “Βέλλιος” (“bel” «λευκός»)

✦ “Ρέπ(π)ας” (“rep” «ουρά»)

✦ “Τόμπρος” / “Τόμπρας” (“dobr” «καλός»)

✦ “Ραγκαβής” (“rъkav” «μανίκι») κ.ά.

____________________________

🗒 από Γ.  #Μπαμπινιώτη,  Λεξικό Κυρίων Ονομάτων, https://lexicon.gr/lexico-kyrion-onomaton/?fbclid=IwAR3FXhCT7EkZ5shCSbbC7st2g3JpgPd1tBamUV25lwYR7gUqJ3z2vKJuMS8  [ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ, 28]

 🙠 ❝Ένα ταξίδι στη συναρπαστική ιστορία των ονομάτων❞

 #lexicon_kyriaonomata

☛ https://lexicon.gr/fyllo-k-onomata/

_____________________________

Πηγή https://www.facebook.com/100069229325324/posts/pfbid02LbcNA5yHNyRAoRP7QKti3FdoaKfViH5vuKCvy13zY7p1tfhyjxJpqa6qdh7DUnBtl/