Zorba the Balkanian: ο Άσωτος Πρωταγωνιστής που ενώνει τα Βαλκάνια ακόμη και μεταθάνατον

Ο παλιότερος και ο νεότερος τάφος του Γεώργιου Ζορμπά (Georgios Zorbas, 1865-1941), που βρίσκεται στο νεκροταφείο Μπούτελ των Σκοπίων, πρωτεύουσας της Βόρειας Μακεδονίας (Severna Makedonija 🇲🇰). 

Ο πρωταγωνιστής του, πιο πολυδιαβασμένου ίσως, βιβλίου του Νίκου Καζαντζάκη, φίλος και ήρωάς του μαζί, ο Γιώργος Ζορμπάς, γεννήθηκε στο χωριό Καταφύγιο Πιερών (υψόμετρο 1.450 μέτρα), περιοχή Βελβεντού, αν και κατάγεται από τον Κολινδρό και το Λιβάδι Πιερίας (ο πατέρας του, Φώτης, ένας ευκατάστατος Έλληνας τσέλιγκας που κυνηγήθηκε από τον Τούρκο μπέη των Παλιαμπέλων, κατέφυγε ψηλά στο Καταφύγιο Πιερίων, όπου και γεννήθηκε ο Γιώργος Ζορμπάς -το σπίτι του σώζεται κι αναστηλώθηκε ως μικρό μουσείο).

Αφού πέθανε η πρώτη του γυναίκα, από το Παλαιοχωρι Χαλκιδικής (κόρη του επιστάτη στα ορυχεία μαντεμιού, όπου δούλευε ο Ζορμπάς), και με την οποία απέκτησε επτά παιδιά, ο Ζορμπάς, έκανε διάφορες τυχοδιωκτικές δουλειές. Κάποια στιγμή πήγε και στο Άγιον Όρος και σκέφτηκε να γίνει μοναχός - το φαντάζεστε;! Εκεί γνώρισε και τον Νίκο Καζαντζάκη, συνεργάστηκε μαζί του σε ορυχείο στη Μάνη και έγιναν φίλοι. Ο Καζαντζάκης έλεγε πως είχε δύο παραδείγματα προς μίμηση, τον Βούδα και τον Ζορμπά -και οι δύο διεκδικούσαν την ψυχή του! Έγραψε και το αυτοβιογραφικό βιβλίο "Αλέξης Ζορμπάς" (Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, ο αυθεντικός τίτλος του βιβλίου) για να περιγράψει αυτόν τον απίστευτο χαρακτήρα, που εκφράζει τη Διονυσιακή φύση των Ελλήνων και των Βαλκάνιων.

Μεγάλος σε ηλικία, το 1930, ο Ζορμπάς μετακινήθηκε τελικά (για επαγγελματικούς-τυχοδιωκτικούς λόγους) στα Σκόπια, που τότε άνηκαν στη Σερβία, και στο Βασίλειο της Νοτιοσλαβίας. «Ένα πρωί ξημερώματα χωρίσαμε. Αυτός πήγε κατά βορρά» γράφει ο Καζαντζάκης στο βιβλίο του για τον χωρισμό του με τον Αλέξη Ζορμπά, που έγινε στις αρχές του 1930. Εκεί πήγε μαζί με τη μικρή του κόρη Κατίνα, η οποία στη συνέχεια παντρεύτηκε εκεί τον Γιοβάν Γιάντα, βλαχικής καταγωγής από το Κρούσοβο, της Βόρειας Μακεδονίας.

Ο Ζορμπάς ασχολήθηκε στα Σκόπια με "εξορυκτικές επιχειρήσεις" (πέρασε κι ένα διάστημα και στην πόλη Νις της νότιας Σερβίας). Κατόπιν ξαναπαντρεύτηκε με τη Λιούμπα, έκανε κι άλλα παιδιά (οι απόγονοι του ζουν σήμερα στο Βελιγράδι και στις ΗΠΑ) κι ασχολήθηκε με τα ορυχεία. Πέθανε στις 16 Σεπτεμβρίου του 1941 σε βαθιά γεράματα (76 ετών) κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, κατεστραμμένος οικονομικά από τη βουλγαρική Κατοχή, αλλά πλήρης εμπειριών: "Άνθρωποι σαν κι εμένα θα έπρεπε να ζουν δύο ζωές!", έγραφε από το νεκροκρέβατό του στον Καζαντζάκη.

Το 1941 ο Καζαντζάκης έμαθε για τον θάνατο του Ζορμπά. Και η είδηση αυτή τον γέμισε απελπισία. Στην «Αναφορά στον Γκρέκο» έγραψε: «Στο σπίτι με περίμενε ένα γράμμα με πένθιμο φάκελο, γραμματόσημο σέρβικο, κατάλαβα. το κρατούσα και το χέρι μου έτρεμε. Γιατί να το ανοίξω; Μάντεψα ευτύς το πικρό μαντάτο. ‘πέθανε, πέθανε’, μουρμούρισα, κι ο κόσμος σκοτείνιασε. […] Εκλεισα τα μάτια κι ένιωθα αργά, ζεστά, να κυλούν στα μάγουλά μου τα δάκρυα. ‘Πέθανε, πέθανε, πέθανε…’ μουρμούριζα ‘ο Ζορμπάς, ποτέ πια! Πέθανε το γέλιο, κόπηκε το τραγούδι’. […] Οχι λύπη, θυμός με συνεπήρε. ‘Αδικο! Αδικο!’ φώναξα ‘τέτοιες ψυχές δεν πρέπει να πεθαίνουν. Πότε πια θα μπορέσει το χώμα, το νερό, η φωτιά, η τύχη, να πλάσουν ένα Ζορμπά;’ […] Ολη τη νύχτα δεν μπόρεσα να κλείσω μάτι. […] Τι να κάμω, συλλογίζουμουν όλη τη νύχτα, τι να κάμω για να ξορκίσω το θάνατό του; Ανοιξε η καταπαχτή του σπλάχνου μου, πετιούνται απάνω οι θύμησες, σπρώχνουν η μια την άλλη, βιάζουνται και ζώνουν αγριεμένες την καρδιά μου ανοιγοκλειούν το στόμα, φωνάζουν να περμαζώξω από τη γης, από τη θάλασσα, από τον αέρα το Ζορμπά και να τον αναστήσω. Αυτό δεν είναι το χρέος της καρδιάς; Γι’ αυτό δεν την έπλασε ο Θεός; ν’ ανασταίνει τους αγαπημένους; Ανάστησε τον!»

Ο Ζορμπάς, μετά το θάνατό του στα Σκόπια το 1941, ετάφη αρχικά στα παλιά νεκροταφεία νότια της πόλης των Σκοπίων. Αργότερα τα δύο εγγόνια του, τα παιδιά της Κατίνας και του Γιόβαν Γιάντα, μετέφεραν τα οστά του σε οικογενειακό τάφο στο νεκροταφείο Μπούτελ, όπου ήδη είχαν ταφεί και οι γονείς τους. Ο τάφος του (Гроб Георгиос Зорбас - Гркот Зорба / Grave of Georgios Zorbas - Zorba the Greek) βρίσκεται σήμερα στο νεκροταφείο Μπούτελ (Aleja 17, 2, 23, Butel, Skopje) των Σκοπίων και αποτελεί "τόπο προσκυνήματος" για όσους παγκοσμίως λάτρεψαν τον λογοτεχνικό του χαρακτήρα αλλά και όλα τα Διονυσιακά στοιχεία που μπόλιασαν ανά τις χιλιετίες Έλληνες και άλλους λαούς των Βαλκανίων.

Υ.Γ. Ο Ζορμπάς ήταν αληθινός και αυθεντικός άνθρωπος, δεν ήταν δήθεν ή politically correct. Δεν τον ενδιάφεραν οι εντυπώσεις που θα άφηνε στους άλλους και μιλούσε πάντα με τη γλώσσα της ψυχής του. Όπως έλεγε και ο ίδιος -δια μέσου της πένας του Καζαντζάκη πάντα- "Ζορμπάς είμαι ζορμπάδικα μιλώ!"

Πηγή: fb George Stamkos, Balkans Terra Incognita Εξερευνόντας τα άγνωστα Βαλκάνια (and Beyond)

https://m.facebook.com/groups/balkterinc/permalink/1018044139433965/?sfnsn=mo&ref=share